Bigarren Bidaia/Segundo Viaje - Nubia

Nubiako etxeak eta Nilo ibaia

NUBIA

Nubia: "Antzinako Kush Erreinua, bere boterearen gailurrean Egipto konkistatzeko gauza izan zena, munduko giza-arrazarik zaharrenetakoa...", diote liburuek...

Nubia zer den hitz gutxitan azaltzeko eskatuko balit norbaitek, aise burutu nezake nik eginkizun hori: "Nubia basamortu bat, ibai bat, eta bien bitartean bizi den herri xalo eta prestua da" erantzungo nuke, eta nire deskripzioa laburra ezezik zehatza ere izango litzateke.

Desertua du bizitoki Nubiako herri zaharrak. Hondarretan eta hondarrez eraiki ditu bere etxeak eta haiek gordetzen dituzten murru luze eta sendoak. Baina murru horiek ibai baten ondoan kokatu ditu, eta ibaiari buruz zabaltzen dira kolore biziz eta alaiz apaindutako ateak. Goizero, egunsentiko otoitzak amaitu eta, lehen printzekin, ate horiek zeharkatzen dituztenean, Nubiako gizon-emakumeek ibaia ikusiko dute hondarraz haratago: Nilo ibaia, haren ertzetako palmondoak, eta zerrenda berde horren luzera guztian antolatuta dauden lursail txiki eta emankorrak.

Nubia urrun dago. Gutako gehienok urrun eta arrotz somatzen dugun kontinente batean, eta kontinente hori bisitatzekotan ere -demagun- inork gutxik aintzat hartuko lukeen nazio batean. Baina hurbildu gaitezen Nubiara. Zabal dezagun gure aurrean mapa bat eta bila dezagun bertan Afrikako herrialderik handiena: Sudan (1). Eta bila dezagun, ondoren, paperezko geografía horretan, ibai bat -arraia urdin bat- eta Egiptoko muga gurutzatzerakoan ibai horren ondoan idatzita egongo den izen bat: Wadi Halfa. Nubian gaude dagoeneko.

(1) Sudan Afrikako herrialderik handiena izan zen 2011ra arte; urte horretan hegoaldeko zatiak independentzia lortu eta Hego Sudango Errepublika sortu zuen. Gaur egun, Sudan Afrikako hirugarren herrialdea da tamainari dagokionez (Aljeria eta Kongoko Errepublika Demokratikoaren atzetik).

NUBIA I

Arratsaldeko ordu bata inguruan iritsi da ontzia Wadi Halfa-ra. Lehorreratu baino lehentxoago itzuli didate pasaportea. Zigilu berria ikusi dut orduan orrialde bateko izkinean. Lauki urdinaren erdian, “19 April 2005 Arrival” idatzita, eta data inguratuz niretzat irakurtezina den idazkera arabiarra.

Irteerako ate ondoan egoteko esan dit ontziko arduradunetako batek. Ferry txikiaren pasillo estuetan mugimendua dago orain, 17 orduko nabigazio luzearen ondoren bidaiari guztiok lehorra zapaltzeko gogoz gaude. Fardelak, maletak, kutxak eta zakuak ni nagoen atearen inguruan pilatuz doaz. Une batez, Aswan-en, barkura igotzerakoan, izandako builak eta sesioak etorri zaizkit gogora, eta nahasmen hura berrituko ote zen beldur izan naiz. Baina soldaduak igo dira laster ontzira, eta haien aginteak ez du zalantzarako tarterik utzi: irteerako ate ondoan dauden guztiak bidali dituzte handik larderiaz. Ni ez naiz mugitu, ordea. “What are you doing here?”, zuzendu zait orduan, zakar antzean, haietan buru egiten duena. “Hemen egoteko esan didate” “Bizikleta hau zurea al da?” “Bai” Eta bakean utzi dit. Ordubietan ontzitik irten den lehena izan naiz.

…………………………………………………

Kaian nago. Nasser lakuko ura berde iluna da, beroa zakarra, zeruko txuritasunak itsutu egiten du. Kaia txikia da, soila, eta hutsik dago. Bertatik abiatzen den pista gorriaren ondoan gizon batzuk ari dira, pikotxekin, erreten bat zabaltzen eguzki galdaren azpian. Aduanako eraikina harantzago dago. Arreta handirik gabe miatu dituzte nire poltsak eta aurrera segitzeko agindu. Eguzkitara ostera atera eta bizikletara igo naiz. Hondarra dago nire aurrean, nire inguruan, hondarrezko lautada mortu bat. Hareatza horretan barreiatuta auto zahar baten hondakin herdoilduak ikusi ditut, tren bagoi irauli bat, harrizko tontor txikiak. Trenbidea eta geltoki bakartia ezkerrean daude; eskuinean, urrun samar, adobez egindako etxe multzo bat. Ez dago biderik. Autoen gurpil arrastoak batera eta bestera doaz. Landrover bat pasa da. Asto-gurdi bat norabait doa astiro.

…………………………………………………………………….

Esan liteke Wadi Halfa -“Afrikako tokirik lehorrena”, nire mapamundiaren arabera- bi deserturen artean dagoela. Eta, paradoxaz, urezkoa da bata, Egiptoko Aswan hiritik Sudaneko ipar mugaraino luzatzen den Nasser urtegi erraldoia daukalako ondo-ondoan, eta ur eremu geldi eta itxuraz amaiezin hori nabigatu beharko duelako, ezinbestez, iparraldetik etorrita munduko bazter apartatu honetara iritsi nahi duenak. Hondarrezkoa da bigarrena, eta hartaz ondo konturatuko da bidaiaria lehorra zapaldu bezain laster  -Wadi Halfako egiazko izaeraren aurrean dagoela, alegia- urari bizkar eman eta hondarra eta hautsa baino ez dizkiolako eskainiko, aurrerantzean, begien aurrean eta gurpilen azpian daukan lur berriak. Eta pentsatuko du ezikusia egiten diola Wadi Halfak bere inguruko ur oparotasunari. Edo areago: arbuiatu egiten duela, etsai bat balitz bezala tratatu, eta mespretxu eta arroztasun horiek ez direla, agian, zauri baten oroimena baino: urtegi ankerraren azpian ito zen Wadi Halfa zaharragatik oraindik sentitzen duen dolumina adierazteko modu bat. Baina bidaiariarentzat beharrezkoagoa den beste egia bat badago: urez iritsi bada ere, hondarrezko eta harrizko basamortu erabatekoak zeharkatu beharko ditu, orain, bere bidaia jarraitu ahal izateko. Ekialdetik zein hegoaldetik Wadi halfak ez dio beste aterabiderik utziko.

Bi desertu horiek bi nazioren arteko mugaren inguruan egiten dute topo: Egipto eta Sudan. Mende luzez muga horren berririk, eta beharrik, izan ez duen herri bat bizi izan da hemen, Nilo ibaiak hondarretan irekitako ildo berde-urdinaren arrimuan eta babesean: Nubia herria. Orain, ordea, Egiptoko Nubia suntsituta dago, urezko desertu bare horren azpian betirako itota. Sudaneko Nubia, ez. Sudaneko Nubiak bizirik dirau eta Wadi Halfa berria da bere iparraldeko atea.

..................................................................................................................

Wadi Halfak ez du egitura zehatzik. Adobezko eta zementuzko eraikinak hareatzan barreiaturik daude ordenarik gabe, kale edo multzo antolaturik osatu gabe, norbaitek deskuiduan ahaztu edo axolagabeki han jarri balitu bezala. Wadi Halfa, hala ere, gune aski ezberdinez osatua dago. Hegoalderantz, esate baterako, herria gehiago zehazten da, nortasuna bereganatzen du, eta hondarrezko kale zabalak eta garbiak ikusiko ditugu, eta ikusiko dugu lurraren kolore bera duten murru luzeak direla kale horiek zedarritzen dituztenak. Murru horiek Nubiako etxea -patio handi bat eta bizitokia osatzen duten eraikuntzak- hesitzen dute. Atearen ondoan, inguruko idortasuna pixka bat goxatuz, zuhaitzen baten gerizpea aurkituko dugu maiz. ..................................................................................................................

Merkatuak, polizi-etxeak, bankuek, hotelek eta hainbat denda eta jatetxe xumek gune horietako bat osatzen dute, ”erdialdea”- edo deitu genezakeena. Hiru hotel daude Wadi Halfan, bata bestetik gertu eta oso antzekoak hirurak. Logela soil batzuk eduki arren, beroagatik, burdinazko oheak patiora aterata egiten da lo, hondarraren gainean eta zeru beti izarrez josiaren azpian. Ura, bai edateko bai garbiketarako, Nilotik, edo inguruko putzuetatik, ekartzen da eta buztinezko ontzi handietan gorde. Hiruetatik Wadi El Nil da nik aukeratu dudanaren izena.

...............................................................................................

Abulkasik-ek ere nire hotelean hartu du ostatu. Gaztea da, 22 urte, eta ezkondua dago. Ile kizkur motza eta bibotea ditu eta musulmamen “gualabiya” - tunika beix bat- darama soinean. Patioko oheetan eserita, arabierazko eta inglesezko hitzak nahastuz, eta keinu ugari tartekatuz, mintzatzen gara. Esan dit Wadi Halfatik aurrera, Akasha-ra bitartean, hienak daudela bidean (“Mafain”,”Dabba”). Liburu bat atera du poltsa batetik, Teach english yourself in 7 days, eta behar dituen hitzak bilatzeari ekin dio. Banan-banan erakutsi dizkit gero: hyena-don’t touch-danger-danger of death-careful-abandoned. Bidea desertutik doala azaldu dit, Nilo ibaitik aparte, eta menditsua eta oso bakartia dela, behin motoz zihoan kanpotar bat bertan galdu zela betiko, motoa eta argazki makina baino ez zituztela aurkitu. Hienak gauez dabiltzala bakarrik, argitu dit ondoren, eta suak, edo linterna baten argiak, uxatuko dituela. Bera Karman bizi da eta bihar joango da hara bere Toyotan. Ni eramateko eskaintza egin dit. Abulkasik-ek barru-barrutik begiratzen dit eta diztira egiten diote begi beltzek hitz egiten duenean. .............................................................................................

Eguerdian 41 gradu markatzen du termometroak itzalpean. Jendea isilik eta burumakur dago, teilatupeetan, edo etxe atarietan, babestuta. Gutxitan altxatzen dira eta oso astiro mugituko dira orduan. Gauean hondar-ekaitza izan da, eta patioan lotan geunden guztiok mantetan eta maindireetan bildu gara, hautsak lurperatu ez gintzan.

…………………………………………………………………

Ez kezkatzeko hienekin esan dit beste lagun batek, Mohamed-ek. Urte askotan berak ez duela bat ere ikusi, atzerritar askok ibiltzen dutela bide hori, bizikletaz, motoz...

.................................................................................................

Airea epela eta sentsuala da Wadi Halfako gauetan. Joanak dira atzoko bidaiari tropelak, hotela hutsik dago (eta argirik eta urik gabe), ni naiz, nonbait, bezero bakarra. Lasaitasuna da nagusi kanpoan, hareazko kaleetan. Zakur zaunkak aditzen dira, eta txokoetan eserita hitz-aspertuan ari direnen murmuriozko jardunak. Ilargiak Wadi El Nileko bazterrak argitzen ditu, adobezko paretak, teilatuko txapak, zutoin zaharrak, ohe-burdinak: argitasun zurixka eta itzal beltzak. Barrakoi ahaztua dirudi Wadi El Nilek.

...............................................................................................

Goizean, tea saltzen duen betiko andrearengana jo dut. Bere jantzi koloretsuekin eserita dago, betiko tokian, egurrezko aulki txikian. Bere aurreko mahaitxoan edalontziak ditu eta, kristalezko poteetan, infusioak prestatzeko belarrak. Han nengoela itsu bat hurbildu zaigu bere mutilarekin. Aldameneko dendan gelditu dira aurrena, eta itsuak lanturu baten antza zuen doinu bat kantatu du. Ondoren, zuzenean etorri da, itsumutilaren eskutik, nire ondoraino, eta kantu tristea berritu du. Txukun dago jantzia, tunika eta turbanteak garbiak dira, makila darama esku batean. 50 dinar eman dizkiot eta bere ibiliarekin jarraitu du. Hautsa dago airean, eguzkia ere zapuzteko gauza den lanbro zikin bat.

...................................................................................................

Midhat eta Mazar anaiek turismo-bulego bat daukate Wadi Halfan. Gutxi izaten dira asteroko ferryan Egiptotik iristen diren, edo hara joan nahi duten bidaiari europarrak baina, hala ere, bakan horiei dago zuzendua, gehien bat, bi anaien negozio xumea. Midhat, Khartum-en dago egun hauetan eta Mazar-ekin joan naiz gaur bulegora. Nire hoteletik gertu, muino baten oinean dagoen eraikin txiki bat da. Kanpoaldean “Mashan Sharti for service” dago idatzia. Gure hizkuntza da, Nubiako hizkuntza, eta “eguzki izpiak” esan nahi du, argitu dit Mazarrek “Mashan Sharti” hitzen zentzuari buruz galdetu diodanean. Barruko gela bakarrean mahai bat, telefono bat eta bi aulki daude. Eta inguru guztian, hormetatik zintzilik, Wadi Halfa zaharraren zuribeltzeko argazkiak. Astiro ibili naiz irudi maiztuei banan-banan eta arretaz begiratuz: kai eta ontzi bat ikusi ditut ibai handi baten ertzean, nekazariak soroetan lanean, beste garai bateko gizon-emakumeen begiradak, dotoretasunik falta ez duen hotel handi bat... Itxuraz herri handi eta atsegina zen Wadi Halfa zaharra.

Gero mahai aurrean eseri eta Nubiako hizkuntzaren lehen hitzak ikasteari ekin diot, Mazarrekin.

.....................................................................................


EUSKERA-NUBIERA HIZTEGI TXIKIA  (Wadi Halfa eta Karma bitartean hitz egiten den eran)

 Zer moduz? - Maskaglo

Egunon - Maskafixo

Agur - Afialogo

Bai - Eio

Ez - La-la

Lo egin - Ner

Ura - Aman

Jana - Kaba

Datilak - Fenti

Tea - Xai/Sada

Esnea - Suu

Kafea - Bun

Haizea - Tug

Beroa - Yuk

Ederra - Axria

Herria - Jila

Krokodiloa - Ulum

Harea - Skid

Astoa - Katx

Etxea - Nok

Zein herri da hau? - Injitdole?

Ni Dongola-ra noa - Ai Dongola lenafil

1 Guera

2 Uo

3 Tisko

4 Tamso

5 Didza

6 Gordzo

7 Kolot

8 Iduo

9 Oskoda

10 Dime

20 Aro

..................................................................................................................

NUBIA II

Wadi Halfatik Dongolara -Nilo ibaia hegoalderantz jarraituz aurkituko duzun lehen hirira- ez dago errepiderik. Desertuko azala doi-doi urratzen duten pistak dira inguru hauetako bide bakarrak. Pista harritsuak eta hondartsuak, oso astiro ibiltzera behartuko zaituztenak, eta maiz -uhinen gisako tolesdurek zorua guztiz baldartzen dutenetan, esate baterako- zure abiada motela areago mantsotuko dutenak, asto gainean patxadaz dabilen nekazariaren pausoa berdintzeraino. Ez duzu, baina, zertan larritu horregatik. Abiada txikia ez da izango -zure iparraldeko sorterrian askok uste dutenaz bestera- oztopo bat lurralde hauetan. Aitzitik, zorionekoa sentitu zintezke, zeren presarik gabeko mugimenduarena baita Nubiako bizimodua gobernatzen duen lege printzipaletako bat (jakinduria handiko legea, bide batez esanda, eta zu sortu zinen mundu urdurian, zoritxarrez, maizegi ahaztua) eta, besterik ez bada, horretan bat egin ahalko duzu bidaiatzen ari zaren tokiko ohiturekin, eta, hartara, zure piura xelebrea apur bat arindu eta disimulatu. Ez kezkarik izan. Nubian zaude. Herri honen bihotz zabalak astiro jotzen ditu bere taupadak eta astiro ibiliz, bakarrik, sentitu ahalko duzu taupada horien bultzada irmo eta ederra. Ongi etorri Nubiara. Estimatu daukazun zortea. Ez presarik hartu, ez izan zekena, ez ahaztu atzo bertan norbaitek gogorarazi zidana: Jainkoak txuriei erloju bat eman zien, guri denbora.

……………………………………………………………………….. 

Litekeena da bide hauetan, aldian behin, kamioi baten motor hotsa zugana nekez hurbiltzen aditzea, edo, bizkorrago, "box" bat (atzealdea bidaiariak eramateko eserlekuz hornitu diren toyotak) inguruko hondarrak harrotuz zure ondotik astinduka pasatzea. Baina, une labur bateko presak eta zaratak baino ez dira izango horiek. Esan bezala, isiltasuna eta sosegua dira ohizko araua paraje hauetan, eta astoak, eta asto-gurdiak, zure ahalegin bitxiaz ohartuko diren bidezale ia bakarrak.

…………………………………………………………

Wadi Halfatik Dongolara -Khartum-era bitartean aurkituko duzun hiri bakarra- 8 bat eguneko bidea dago, 400 kilometro inguru. Distantzia hori ibili nahi duena desertu hutsean gertatuko da Wadi Halfatik abiatu eta hondarrezko auzuneko azken etxeak igaro bezain azkar. Handik aurrera bidea ibaitik urruntzen baita, eta harria eta hondarra jaun eta jabe diren lurraldeak zeharkatzen baititu, lurralde lehor eta isilak, gerizpe baten babesa edo beste bizitza zantzurik nekez eskainzen dutenak. Bizikletaz dabilen bidaiariak aintzat hartu beharko luke bere aurrean daukan desertuaren gordintasuna. Ez luke gutxietsi behar -neurri batean niri gertatu zitzaidan bezala- eguerdiko eta eguerdiosteko ordu astunek, berorik handienekoek, gaineratuko dioten zama, ez eta bide gaiztoak zama horri gehituko dion nekea ere. Eta ez lioke, agian, entzungor egin behar batek baino gehiagok egingo dion gomendioari: ez barruratzeko lagunik gabe hain paraje mortu eta bakartietan. Nolanahi ere, komeniko litzaioke -bidelagunik ezean, aurrera bakarrik egitea erabakitzen badu azkenik- bere burua arreta eskatzen duen trabesia baterako ondo prestatzea.

Noizbait, ordea, (ustekaberik ez izatera bigarren egunaren bukaera aldera-edo) bidea ostera ibaira hurbilduko da, eta aurrerantzean gertu samarretik jarraituko dio bere ertzari. Hauxe izango da - hemendik Dongolara bitartekoa- Nubiak eskeiniko digun tarterik ederrena.
...................................................................................................................

Agrira ilundu baino lehentxoago heldu naiz. Ur-murko handiak gordetzen diren estalpearen ondoan gelditu naiz, hondarrezko kalearen amaieran, eta bizikleta egurrezko zutoinetako batean bermatu dut. Gaua pasatzeko toki aproposa dirudi honek, ura dago buztinezko ontzietan, zumezko estera batek estaltzen du izkina bateko hondarra. Kanpoko kale bakartian haur bat baino ez da ageri; herritar gehienak soroetako lanak amaitu eta bere etxeetara erretiratuak egongo dira honezkero. Ibaitik datorren bidean norbait ikusi dut orduan, asto baten gainean astiro hurbiltzen. Astoa estalperaino ekarri eta nire aurrean jaitsi da. 40 edo 50en bat urteko gizonezko bat da, txikia eta iharra, maiztua dago soinean daraman tunika, hortzen erdiak falta zaizkio. Harritu naiz hizketan hasi eta ingles txukunean agurtu nauenean: "How are you?, Can I help you?, Do you need anything?... Bai, gaua hemen pasa zenezake, inork ez dizu enbarazurik egingo, baina… nire etxera ere etorri zintezke, erosoago egongo zara han
akaso...". 

Gizonaren etxea hurbil dago, estalpearen atzeko kalean, bide nagusiaren alboan. Kanpoko murruaz bestalde patio zabal bat dago, eta bi ohe kokatu ditu bertan, altura txikiko eraikuntza baten ondoan. Gaua han pasako dugu. Beste bi gizonezko gazterekin afaldu dugu barruko gela batean, eta, ondoren, ostera bakarrik bera eta biok, patioko oheetan eseri gara, aurrez aurre. Ixilik dago gaua, izar zerua. Aulki baten gainean, kriseilu baten garrak dardarrik gabe egiten digu argi. Rifat Mahmud Ali-k -hori da nire anfitrioiaren izena- bere historia kontatu dit orduan. Bera hemen sortua da, eta bere familiarekin bizi da herri txiki honetan, baina badu kanpoko munduaren berri. Sukaldaria da eta Afrikako herrialde askotan ibilia da, lehenago, lanean. Hain zuzen, datorren hilean berriro abiatuko da, Djibuti-ra oraingoan, lan bila beti bezala. Europara joatea ere gustatuko litzaioke, baina badaki hori ezinezko ametsa dela. Afrikako mugak, ordea, ondo ezagutzen ditu, ez dira oztopo handia berarentzat. Lotara jarri baino lehen eskaera bat egin dit: gomendio-gutun bat idazteko biharamunean gaztelaniaz, nork daki, Afrikan ere bizi direla nire herrikideak, agian noizbait batekin egokituko dela, eta baliatuko zaiola gutun hori lan bat lortzeko... 

Biharamun goizean, abiatu baino lehen, agindutako gutuna idazteari ekin diot, Rifat Mahmud Alik eskuratu didan koaderno zaharrean. Koaderno maiztu hori bere "curriculum vitae" dela pentsatu dut, eskuz zirriborratutako orrialde horiek berak lan egindako tokien zerrenda osatzen dutela otu zait, beste norbaitek idatzitako lerroak direla agian, bere dohainen berri eman eta bere zintzotasuna nabarmentzen dutenak... Nire gutuna soila da, haren izena eta lanbidea aipatu ditut bertan, nola ezagutu dudan, nola bere etxea eskaini didan, ni nor naizen... Duda egiten dut nire hitzek bere helburua lortzen inoiz lagunduko ote dioten, baina, hala ere, idazki txukuna egiten saiatu naiz.

Pozik ageri da gizona koadernoa bihurtu diodanean, pozik begiratzen dio berak
ulertzerik ez duen orrialde beteari. Dena prestatu eta abiatzekoa egin dut. Rifat Mahmud Ali nigana hurbildu da orduan, eta hitzik gabe zerbait utzi du bizikleta gainean: dirua da, billete ximur batzuk. Billeteak hartu eta itzuli egin dizkiot, "ez, ez, inola ere ez" -protesta egin dut kemenez- "jana eta ohea eskaini dizkidazu, neu nago zorretan...". Baina ez dut ulertu, eta tinko dago bera ere: "ezer gutxi da, bide luzea daukazu oraindik aurrean...", arrazoitzen du. Billeteak bizikleta gainean daude ostera. Aztoratuta nago. Zer egin? Afrikako nekazari behartsu batek emandako diru-laguntza onartu behar ote nuke...? Susmoa dut hori dela Rifat Mahmud Alik nahiko lukeena.

Kanpora atera naiz. Eguzkia goraka doa pixkanaka zeruan, eta distira gorriztak ateratzen dizkie inguruko hondarrei. Gustukoak ditut Nubiako goizak. Eguerdian suzkoa bihurtuko da airea, eta zeru-lurrak berdindu eta kiskaliko dituen zuritasun bat jabetuko da Nubiaz. Ordu hori latza izango da. Baina orain, esnatu berritan, bake doi bat dario basamortuari. Rifat Mahmud Ali -Djibutira lanera laster joango den gizon iharra- atarian dago zutik, niri begira. Bizikletara igo eta agur egin diot eskuaren keinu batez.

..................................................................................................................

NUBIA III

Herritxo honetara ordu bata inguruan heldu naiz, berorik handienean, siesta-orduan. Ur-murkoak babesten dituen estalpea ikusi dut bidearen ondoan, eskuinaldean: polita da, pezozkoa, hormak margotuak ditu. Barrua txikia du baina txukun antolatua: pareta baten kontra bi murko handi daude, ur freskoz beteak, eta ura edateko katilu metaliko bat alboan; parean ohe bat, almohada eta maindire garbiekin jantzia. Toki hau arretaz zaintzen dute herrikoek. 

Umeen builek eta ohiuek esnatu naute. Emakume bat ikusi dut atearen ondoan, tea eta ogi opilak dakartza erretilu batean. Haren inguruko ume tropelak adi eta isilik begiratzen dit orain. Emakume hori datorren hilean Estatu Batuetara joango da bizitzera, pasaporte amerikarra duen bere senarrarekin batera. Hala azaldu dit berak nik, ohean eserita, tea edan eta ogia jaten dudan bitartean. Eta ondoren, nire galderari erantzunez: "Toki hau, ohea, ura... ibiltarientzat dira, hemendik igarotzen denak atseden hartu dezan. Herriko irakasle baten ama hil zen, eta haren omenez eta oroitzapenez eraiki zuen irakasle horrek aterpe hau..." ..................................................................................................................

Saddifendi herri polita da, txukuna, argitsua. Etxeak kolorez pintatuak daude, kolore kremaz eta marroi ilunez, eta marrazki geometrikoz ere apaintzen dira, hainbatetan, kanpoko murruak. Herria zeharkatzen duen hondarrezko kale garbian denda txikiak ikusi ditut pasaeran; Nubiako ur-murkoak Nim zuhaitzen gerizpean freskatzen dira izkinetan. Dendatxo baten aurrean edari freskagarri bat edatera gelditu naiz. Kanpoan, ataurreko teilatupean, dozena erdi bat gizon dago eserita, hankak gurutzaturik, eltze baten inguruan. Zirkulua ireki egin da pixka bat eta, keinuz, hurbiltzeko esan didate. Taldera bildu naiz, eta holako posturetara ohituta ez dauden nire hanka luzeak ahal bezala antolatuz, eltzearen aurrean egokitu naiz ni ere. Opil bat eskeini didate, eta jaten hasi gara, eltzeko babarrun beltz goxoa ogi pusketekin hartuz eta ahoratuz. Beste gizon bat azaldu da handik minutu gutxitara; zirkulua berriro zabaldu da eta tokia egin dio berari ere. Eltzekoa amaitu eta tea edan dugu ondoren. ..................................................................................................................

Abu Saran eguerdiosteko orduak, berorik handienekoak, ibai ondoko estalpean pasa ditut. Palmondo ostoz eta adarrez egina dago, eta bi murko handi freskatzen ditu, izkina batean, bere itzalak. Ibaia ondoan, beherago, igarotzen da, lasai eta nagi, berari ere kosta egingo balitzaio bezala aurrera egitea ordu astun hauetan. Baratze txikiek eta palmondoek berdez eta gerizpez janzten dute gu gauden ertza, baina ibaitik dozenaka batzuk metro urrutiratuz gero, Nubia eguzki zital baten azpian kiskaltzen da ordu honetan. 

Herriko gazte batzuek lagundu didate honaino. Haietako batek arrain egosia eta arroz txuria ekarri ditu plater banatan eta denok jan dugu bertatik, lurrean, zumezko esteretan eserita. Gazteen jarrera lagunkoia eta gizabidetsua da. Nire berri jakin nahi dute, baina presa eta ardailarik gabe luzatzen dituzte galderak. Harritu egin dira bere hizkuntzan ere, Rotanaz, hitz batzuk badakizkidala ohartu direnean. Litekeena da kanpotar batek arabieraz jakitea -pentsatu dut- , arabiera urrutira iristen da, baina Nubiakoa hizkuntza txikia da, bertakoek baino ez dakitena. Eta harro erabiltzen ditut, aukera datorrenean, azken egunetan ikasi ditudan hitz apurrok.

Gazte bat ibaian igerian ibili ondoren gugana hurbildu da. "Ez al dago krokodilorik?", galdetu diot, krokodilo buru txikiak ikusi baititut, zenbaitetan, Nubiako etxeetako ate gainetan. "Bai, badaude" "Eta, ez al dira arriskutsuak?" "Bai, badira" "Igeri egin nahi al duzu?", eskaini dit orduan uretatik irten berriak, "nirekin joanez gero ez duzu arazorik izango".

Pentsatu dut hobe dela krokodiloei enbarazurik ez egitea bere siestaldian, denok merezi dugu-eta deskantsua ordu nekagarri hauetan. Eta nire ondoan daudenek dagoeneko egin duten modura, estera gainean etzan eta lo-kuluxkarako prestatu naiz ni ere. ..................................................................................................................

Labe zuria da Nubia eguerdiostean. Erre egiten du hareak, erre egiten dute harriek, erre egiten du biriketan dudan aire astunak, argiak berak ere itsutu eta erre egiten du. Urtu da eguzkia eta bere materia goria isuri du nire gaineko zeru anker, zurbil, xehetasunik gabeko horretan. Labe zuria da Nubia eta zuritasun horretan kiskaltzen dira nire indarrak, gorputzarenak eta gogoarenak. Dena suntsitzen du, dena agortzen, dena berdintzen argi horrek. Eta ni noraezean nabil. Ez dut helbururik, inora ez darama bide honek, inor ez dago zain amaieran: Wind and dust are my companions, the end of the earth is my home. Arrotza naiz lurralde arrotzetan. Bakarrik nago. "Zerk ekarri hau deserri honetara? Noiz arte herrari?"... "Aurki ezak gerizpe bat lehenbailehen!", agindu diot, larritasunez, neure buruari. Eta nire begiek pago bat bilatu dute, iturri bat, zikoinak kanpandorrean, nire hizkuntzetan mintzo diren bozak... Aterpe bat zuritasun honetatik libra nadin!!

..................................................................................................................

Jambukol-era gauez iritsi naiz. Lehenago, bidea Nilotik urrundu eta desertu bakartian barneratu da: hondar gorria eta harrizko muinoak. Iluntzen hasi duenean pista nagusia utzi, eta Nilo aldera jo dut berriro ere, ez nuen bakardade hartan kanpatu nahi. Erdi galdurik ibili naiz. Ilunpean bidea ikustea eta jarraitzea zaila da, kopetako linternaren argitan dena bat da, dena harea, dena desertua. Jambukolera iritsi naiz azkenik eta pozik nago. Nubiako herriak gustuko ditut, gustuko dut bere jendea, gustuko bere sosegua. Pozik egin dut lo Jambukolen, ur-murkoen aldamenean, adobezko estalpean.

 ..................................................................................................................

Elkarrizketa txikiak (edo gisakoak)

Orduek presarik gabe egiten dute aurrera Nubiako arratsaldean. Eta ni ere haiekin batera, edo haiek baino are astiroago, mugitzen naiz, pedalei poliki eraginez hondarrezko bidetik. Nire alboan, asto baten gainean doazen bi gazterekin ari naiz hizketan. "Sudan good?", galdetu dit haietako batek. "Sudan good", erantzun dut nik erabakitasunez eta egiaz. "No, Sudan no good", zuzendu dit berak astoa seinalatuz, "Germany, America, France...are good. They don´t go on donkeys". Nik neure bizikleta seinalatu diet.

…………………………………………………………

Arratsaldea astiro doa aurrera Abu Saran ere. Lo-kuluxkatik esnatu eta abiatzekoa egin dut. Gustura egoten da ibai ondoko freskuran, palmondoen gerizpean, baina segi beharra dago. Nirekin dauden mutil nubiarrek bide nagusiraino lagundu didate. "Afialogo!", egin diet agur bere hizkuntzan. Haietako bat nigana hurbildu, eta honela hitz egin dit: "Arabic good, Rotana (Nubiera) no good".

……………………………………………………….

Afaltzen ari garela Rifat Mahmud Alik Khartum-eko gobernua aipatu du: "Gu ere musulmanak gara baina ez Khartum-ekoak bezain zorrotzak..."

……………………………………………………………

Nubia lurralde baketsua dela, bidaiariei harrera ona egiten diela, lasai eta arazorik gabe ibiliko naizela hemen esan didate behin baino gehiagotan. Hitz hauekin gaurkoan: "Nubian ez dago lapurrik, ez pistolarik edo sastakairik..." 

NUBIA IV

Karma eta Argo bitartean ez dago etenik edo bereizketa garbirik, etxez eta auzunez dago inguratuta bi herriak lotzen dituen bide hondartsua. Argon hartu nuen Nilo-ren bestaldera eraman ninduen ferrya, derrigorrez egin beharreko zeharkaldia, zeren, handik aurrera, utzi ekialdeko ertza eta mendebaldekoa hautatzen baitu Khartum-era doan bide nagusiak (eta ertz horri lotuko zaio aurrerantzean, harik eta lehen bihurgune handira iritsitakoan ibaitik bereizi eta desertuan zuzenki barruratzen den arte).

Zaharra zen ferrya. Lehorreratua zegoen ibai bazterretik urte luzetan mugitu gabea zela, hala pentsatu nuen ikusi orduko, burdina puska hura ez zela handik abiatzeko gauza izango, bere onenak aspaldian emanda zegoela -Gordon edo Kitnecher-en garaietan, apika- . Baina oker nengoen. Bi furgoneta heldu ziren laster, eta plastikozko ontziz lepo-lepo egindako asto-gurdi bat, eta haiek, eta nire bizikleta, plataforma estuan nola edo hala egokitu genituenean, abiatu zen ferrya -nik mirarizko gertaeratzat jo nuena- , diagonal bat eginez ibaiko uretan. Mutil gazte bat zen pilotua, bere lanaz pozik eta harro zirudiena. Bere ondoan eserarazi ninduen, goiko kabinan, eta keinuz eman zidan -mutua zen- aurrean genituen oztopoen berri: seinalatzen zizkidan, kasu, ur zurrunbiloak, edo uretatik ernetzen ziren lur muturtxoak, eta haiek nola sahiestu adierazten zidan, talka egingo genuela-eta, bestela. Iaioa zen pilotu mutua. Lema mugitzeko gurpil bat, eta ohol bat eserlekutzat, ez zegoen besterik kartoi gogortuz egindako kabina hartan, baina hinki-hankarik gabe, eta irribarretsu denbora guztian, gidatu zuen ontzia -nik naufragotzat hartutako txalupa zarpail hura- bestaldeko maldaraino. Jatorra ere bazen, jaitsi baino lehen 200 dinar baino gehiago ez nuela ordaindu behar argitu zidan, 500 eskatuta ere 200 ordaintzeko. Baina ez zegoen horren beharrik. Lehorra zapaldu nuenean, 100 baino ez zidaten eskatu ferryko bi langileek. ..................................................................................................................

Atzean da Nubia eta bere desertuak, atzean jadanik Dongola eta Nilo ibaia, atzean - beste hainbatetan bezala- betirako urrundu diren tokiak, ostera sekula zapalduko ez ditudanak. Oroimenarena izango da aurrerantzean Nubia. Bidaiak ez du etenik, eta ez dago itzulbiderik oroimenetik kanpo. Bera da zatien arteko lotura. Berak bultzatzen gaitu aurrera ere.

Abudulur-etik sei eta erdietan abiatu naiz. Zazpiak inguruan sartzen da eguzkia, eta bide gehiena gauez egin dut, linternaren argitara. Trafiko gutxi dabil basamortuko errepide asfaltatuan. Epela da airea, isilik dago gaua, etxerik, edo argi zantzurik, ez da sumatzen inguruko lautadan. Kopetako linternak nire aurrean zabaltzen duen horiuneak nik uste baino hobeto erakusten dizkit bideko zulo eta altxatuak. Azpiko hondar gorria agerian uzten dute asfaltoaren urratu zabalek, eta kolore hura nabarmendu egiten da, kontrastez, galtzadaren azal ilunean. Ezker-eskuin noa holakoetan, hondar-putzuen arteko asfalto zerrenda estuak bilatuz, oztopoak sahieztuz, gaua atseginez nabigatuz. Jemedi-ra iritsi baino lehen argitasun zurixka bat antzeman dut nire aurreko ilunpean. Ortzemugatik ernetzen da, eta alde hartako zeru puska handi bat esnezko lanbro batez urdintzen du. Orduantxe ohartu naiz. Hiri handi bateko argiek baino ezin dute holako distirarik sortu. Bai, hantxe da Khartum. Bihar helduko naiz.
 
Maputo, 2006ko apirilak 19