Lizarrako konklabea

Lizarrako konklabea

Pasa den asteburuan izarrak eta planetak lerroan jarri ziren eta gertagaitza zena gertatu zen: bide luzeko eta amets handiko 15 nomada -15 lagun, zahar eta berri- bildu ginen Lizarran, nork bere bizikleta ondoan hartuta; tartean bi haur bidaiari: Maia, larunbat hartan bertan 5 urte bete zituena eta Unai, Bolivian jaio eta bere bizialdi ia guztia bidean eman duen ibiltaria (14 hilabete ditu orain). Gertakaria apartekoa eta munta handikoa zenez -ez baita erraza mundu zabalean gora eta behera ibili ohi direnak toki batean batera gertatzea- hitz sendo batekin bataiatu genuen bilkura: Konklabea.

Pasa den ostiraleko goiza (hilak 14) lainotua atera zuen, euri zantzuekin. Gasteizko Adurtza auzoan elkartu eta vasco-navarro trenbide zaharra hartuta -gaur egun bide berdea- ekin genion Lizarrara eramango gintuen 70 kilometroko zidorrari. Bazkari legea Maeztun egin eta iluntzerakoan iritsi ginen Lizarrara. Bidean bi zulaketa, kubierta bat lehertuta eta euri zaparradatxo batzuk izan genituen, hutsaren hurrengoko oztopoak tropel hartan zihoazen erraldoientzat. Larunbata Lizarran kontu-kontari pasa eta igande goizean bizikletetara berriro igo eta itzulbidean jarri ginen. Lainotua zegoen arratsaldea Azazetako mendatea jaisten hasi eta Arabako Lautadako soroak eta herritxoak begietan hartu genituenean. Bista ederra. Lainorik gabeko egunetan Gorbeia, Anboto eta Aizkorri ikusten dira handik, baita Aratz mendia eta Sakanako sarrera ere. Gu, ordea, Gasteiz aldera gindoazen, Lautadako bihotzera. Hantxe zegoen hiria, malenkoniazko gristasun batean bilduta.

Konklabearen arrakasta erabatekoa izan zen. Amaieran ez zen ez ke zuririk ez beltzik atera baizik eta ortzadar koloretsu bat, askotako ametsez, norabidez eta istorioz osatua. Ez genuen azkenean jakin denon kilometroak batuta miloi erdira iristen ote ginen, distantziak desagertu egin zirelako Lizarran. Planeta ibiltariak elkarrengana hurbildu ziren eta orbita gurutzaketa horren arrarotasuna eta edertasuna izango dira denon gogoan iraungo duten markak.

Parte hartzaileak: mundubicyclette familia (Alice, Andoni, Maia eta Unai); Aitor eta Iñigo Cyclotherapyko anaiak; Prudentziotarrak (Ruben eta Aurora); Hondarribiko Natxo Waterwewait; Tolosako Joanes Enbicialsur; Iker eta Sandra Mataukokoak; Luis Markina eta Emi, Burgoseko gonbidatu bereziak eta un servidor, Lontxo Munduanbarrena.

Washington - Montana - Idaho - Oregon - Euskal Herria

 NONDIK NORA: Bellinghan (2012ko abuztuak 18) - EVERETT - Rockport - Winthrop - Tonasket - Sandpoint - Whitefish - Polson - MISSOULA - Salmon - Stanley - BOISE - New Meadows - Council - Enterprise - Walla Walla - Richland - Ellensburg - Leavenworth - EVERETT  (urriak 7). Guztira: 3433 km. -  EUSKAL HERRIA (2012KO urriak 19).

 "On the old highway maps of America, the main routes were red and the back roads were blue. Now even the colors are changing. But in those brevities just before dawn and a little after dusk -times neither day or night- the old roads return to the sky some of its color. Then, in truth, they carry a mysterious cast of blue, and it´s that time when the pull of the blue highway is strongest, when the open road is a beckoning, a strangeness, a place where a man can lose himself." ("Blue Highways" liburutik)

 

MV Kennikott, 116 metroko bidaiari eta auto-ontzia, 2012ko abuztuaren 13garren egunean, udako arratsalde garbi batean, abiatu zen Alaskako Whittier herritxotik eta bost gau eta 1200 itsas milia geroago iritsi zen bere helmugara, Washington estatuko Bellinghan-eko portura. Bost egun eskaseko itsas bidaia Alaska eta British Columbiako kostari hegoalderantz jarraituz, bizikletaz ia hiru hilabeteko ibilaldia izan zena -Kanadako mugatik Alaskako Anchorage hirira- berdintzeko. Aukera gutxi nituen Alaskatik irteteko eta azkenean huraxe hobetsi nuen.

Egun lasaiak izan ziren. Ontziko goiko kubiertan, Solarium izena zuen areto zabalean, jarri genituen kanpindendak eta zabaldu lozakuak bidaiari "pobreok" -kabina eta ohe bat bat ordaintzeko beste ez genuenok- eta, alde horretatik, egun haiek aldaketa gutxi ekarri zieten nire ohiturei: ordurarte bezala kanpatuta eta koltxoneta mehe baten gainean igaro nituen gauak -eta baziren horrenbestez bi hilabete, oso-osorik, ohe baten biguna dastatu gabe- eta otorduak ere neronek prestatzen jarraitu nuen, ez baso eta tundrako kanpaldietan gauero pizten nuen gasolinazko su txikian, baizik eta kafetegiko mikrouhin labe aseptikoa erabiliz. Muga horiek ezartzen zizkien MV Kennikott-ek gure ohitura nomadei. Baina berritasun nagusia itsasoa zen, noski. Bertan zegoen, orain, zapaltzen nuen lurra eta bizikletaren eskulekuari barik  kanpoko kubiertako burdin-hesiari helduta so egiten nion inguruko munduari. Begiratoki horretatik zaintzen nuen Kennikott ontziak Barne Itsasbidea -The Inside Passage- deritzon kanal eta uharte-labirintoetan barrena egiten zuen aurrerapena. Zeru garbiak eta itsaso barea lagun, trabarik gabe gozatu ahal izan nuen kostalde hurbileko baso, mendi eta gailur txurien edertasuna eta baita begiztatu ere, noizik behin, ur urdinetatik ernetzen ziren baleen bizkar ilunak eta ondorengo ur-zorrotada airean. Gauez sehaska handi baten itxura hartzen zuen MV Kennikott-ek: bere kulunka leunarekin hartzen ninduen loak eta halaxe esnatzen goizak.

Bellinghan-era iritsi ginen goiza ere ederra atera zuen, eguzkitsua eta epela. Anari, ontzian ezagutu nuen Zaragozako neskari, eta bere mutilagunari agur esan -Alaskako izokin faktoria batean lanean arituak ziren- eta portuaren inguruko kale atseginetan barruratu nintzen. Jack eta Isa, egun hartan ostatu behar ninduten Warmshowers-eko kideak (1), zain nituen eta haiek bizi ziren auzo aldera jo nuen. Gogoan dut haruntza nindoala gertatu zen zerbait: nire ondotik pasatzean auto baten gidariak abiadura moteldu eta burua leihatilatik aterata oihu egin zidan: "Good luck wherever you go!!"  (zoazen tokira zoazela, ondo ibili!!). Eta besterik gabe, niri ezer esateko betarik eman gabe, aurrera segitu zuen. Estatu Batuak, ustekabez eta kontrastez betetako herria: aldizka hain arrotza eta urruna, aldizka hain ederra eta abegikorra. Bellinghan-eko goizak seinale onak eskainiz ematen zidan ongi etorria.

Jack eta Isa bikote ezin jatorragoa suertatu zen. Jatorriz txinatarrak -cantoneraz eta mandarineraz zekiten- kanadiar nazionalitatea zeukaten eta Estatu Batuetan bizi ziren. Haien etxean bi gau eman eta biharamunean Everett aldera abiatu nintzen, Wall anaiak agurtzera.

(1) Warm Showers: bizikleta -bidaiarioak elkarrekin harremanetan jartzea eta elkarri laguntzea xede duen nazioarteko taldea.
 

ALASKA - AMERIKA

Anchorage (Alaska), 2012ko abuztua

Nondik nora: Dawson – The top of the world highway errepidea – Kanada/Alaskako muga (2012ko uztailak 30) – Tok- Delta Junction – Denali highway errepidea – Anchorage. Guztira: 1220 km.

2012ko abuztuak 2, Tok – Dot Lake, 81 km.

Ia hilabete eta erdi pasa dugu elkarrekin Julienek eta biok eta gaur esan diogu agur elkarri. Hegoaldera abiatu da bera Malin-ekin. Malinekin edo Malinen atzetik hobeto esanda, eta ironia handirik gabe diot, ze neska horren aurretik ibiltzea ezinezkoa da, eta parean joateko ere nahikoa lan. Halako txirrindulari gogorrik ez dut oso aspaldian ikusi, egun bakar batean bete dezake berak, erraz, nik bi egun luzetan ibiltzen dudan distantzia.

Bakarrik berriro. Haizea nire alde eta aldapa gutxi, hori ere berritasuna. Baso boreala, lakuak… betiko paisaia deigarririk gabea. Kanpaleku ona aurkitu dut Dot Lake-ko postetxearen atzean. Iluntzen hasi du gauez, bart ohartu nintzen.

2012ko abuztuak 4, Richardson Highway errepidea, 81 km.

Oso egun lainotua. Aurpegiko haizea, tarteka gogorra. Trafiko gutxi eta arratsaldean euria. Alaska mendikateko gailur txuriak nire aurrean beti. Mendi artean kanpatu dut, euripean, ibaitik gertu.

2012ko abuztuak 5, Denali Highway errepidea, 77 km.

Ederra, espero baino askoz ederragoa, Utah-z geroztik topatu dudan lurrik ikusgarriena, agian. Tundra zabala, bakartia eta amaigabea daukat parean, haren berde infinitua hamaika laku eta aintziraren urdinguneek zipriztintzen dutela. Urrutirantz  ondulatzen da, oztoporik gabe, baina haren muga ez da zeruertza  baizik eta begien ikusmira guztia betetzen duen 180 graduko anfiteatro urrun bat, gailur txuriz eta glaziarrez osatua. Alaskako mendiak (1). Ikuskizun benetan ederra. Arratseko eguzkiak urrezko argi leun batez blaitzen du dena. Ñirñirka ari da tundra, aintzira bakoitzaren barruan eguzki ttipi bat dagoela ematen du.

2012ko abuztuak 9, Parks Highway errepidea, 110 km.

Denali-Mackinley mendia, 6194 m. Alaska.

Sasiarteko nire gordelekutik –nire kanpalekutik- irten naizenean begiak igurtzi behar izan ditut, bigarren aldiz goiz honetan. Ez loaren arrastoak uxatzeko, harriduraz eta mirespenez baizik.  Elur eta izotzezko erraldoi bat ikusi dut nire aurrean, iceberg  bat  goizeko aire garbian ainguraturik. Oihan ilunetik ernetzen da eta jainko baten indarraz goratzen du bere gorputz txuria goi urdinerantz. Zalantzarik ez, galdetu beharrik ez estraineko aldiz ikusi arren: Denali/Mckinley mendia da, Ipar Amerikako altuena. Errepideko 171garren milian nengoen kanpatuta eta aurrera jo dut, hegoalderantz, pozik goizaren eskaintza bikoitzagatik: ezohiko giro garbiagatik eta ustegabeko ikuspen hargatik. Koloso haren gainetik begiak kendu ezinik ibili naiz luzaroan: buru harro eta egoki bat bizkar zabaleko gorputz sendo batean; eskuineko sorbalda – iparraldeko tontorra- pixka bat goratua, ezkerrekoa atsedenean, koskarik gabe. Bakarrik dago, toki honetatik ezerk ez dio itzalik egiten, beste mendirik ez du ageri ondoan. Bera, goi urdina eta oihanaren altzo iluna, besterik ez. Autoak bazterretan gelditzen dira argazkiak egitera. Goiza aurrera, mendi gehiago azaldu dira, gailur ilun eta zorrotz ilada bat, eta alboetan kokatu zaizkio, ezker-eskuin, peoiak bailiran. Lainoak ere etorri dira geroago eta Denali handia apurka-apurka inguratu dute. Eguerdirako guztiz estalita zegoen.

(1) Izan ere,  "Amphitheater Mountains" dute izena mendi horiek eta Denali errepideko Paxson eta Tangle Lakes bitarteko zatian haien bista zabal ederra dago. Denali errepidea 200 km inguruko bide asfaltogabea da, neguan ixten dena. 1971.era arte Denali Parke Nazionalera iristeko bide bakarra izan zen.

..........................................................................................................

¡QUÈ VIVA AMÈRICA! (edo nola ibili nintzen bizitzaren lau puntu kardinalen peskizan eta bidaia horretan ikusi eta ikasi nuena)

 “Està mi casa, donde mis ojos

quieran posarse para soñar,

duermo en el aire, es el deseo

quien me arrebata a otro lugar”

             "Vengo del norte", Luz Casal

“Hala esan zaidan, haizearen boladetan datzala

txorien halabeharra

badirela portua sekula aurkitzen ez duten

ontziak itsasoan”

             B. Atxaga

“Eta zuk nola dakizu nora joan nahi duzun?”, galdetu zidan El Cairon, 2005.aren hasieran, han ezagutu nuen Kanadako txirrindulari batek. Bera ez aurrera ez atzera zebilen ordu hartan, zalantzaz betea. Ez zekien zein bide hartu, nondik nora jo. Libia ikusten zuen mendebaldean, Sudan eta Afrika beltza hegoaldean, Ekialde Hurbileko herriak ere hantxe, gertu…  aukera asko, lurralde asko, zaila zen, nonbait,  erabakia. Nik norabideen kontua aipatu nion. Iparrorratzak eskaintzen dituen lau norabide nagusietatik bat hautatu eta hari jarraitu, horixe egiten nuela nik. Jarraitu gainera azkeneraino, lurra amaitu arte, tartean oztopo gaindiezinik edo zelai goxoagorik azaltzen ez bazen behintzat. Hamaika erabaki egin beharko ziren, bai, gero, unean-unean, hamaika errepide, bide eta zidor daudelako munduko puzzlearen zatiak, handiak eta txikiak, lotuz, eta hamaika direlako bidaiariaren kapritxoak eta halabeharraren aginduak. Haiek arduratuko ziren, apurka-apurka, amaraunean hari bat iruteaz. Ibilian. Baina norabide nagusia funtsezkoa zen, hark ematen zuen iparra. Eta ibileraren amaieran atzera begiratu – amaitu nuen kanadiarrari esaten, seriotasun handiz-  eta konturatuko zara zure norabide nagusi hori ez dela izan mapan egindako lerro zuzen eta garbi bat baizik eta sigi-saga aurreratzen duen bide bihurri eta aldrebestua. Aitzaki bat baino ez delako, azken batean, gidari izango duzun iparrizar hori. Ibiltzeko  erabiliko duzun makulu bat eta ez egiazko helmuga.

El Cairoko hartan hegoaldean zegoen ni gidatzen ninduen iparrizarra eta hari segika nindoan Europako puntaren punta den Iparraldeko Lurmuturraz geroztik. Bi bat urtez eraman ninduen aurrera norabide hark eta ez nuen abandonatu Hegoafrikako Agullas Lurmuturrera iritsi nintzen arte. Kanadiarrari esandakoa bete zen arte. Lurra amaitu zitzaidan arte, alegia.

¡Què viva Amèrica!

2008ko urrian ere, bidaia honen hirugarren atalari hasiera eman eta Caracas-era iritsi nintzenean, hegoan zegoen nire iparra (uruguaiarren pozerako,“que nuestro norte sea el sur” esaten dute-eta haiek). Montevideo ikusten nuen orduan han urrutian, kontinentearen behealdean, eta are urrutiago, are hegoalderago, Patagoniako ordekak. Abiatu nintzen, bada, eta behe hartarainoko bidea ez zen izan, espero bezala, bat ere zuzena. Hegoaldera nindoalakoan ekialdera jo nuen batzuetan eta mendebaldeko deiari ere jarraitu zioten, bestetan, nire urratsek; eta inoiz mapa guztia goikoz behera jarri zitzaidan eta iparra munduak –Uruguaitik kanpokoak- ematen dion ohiko tokian ikusirik, aldapa gorari ekin nion eta atzeraka damurik gabe abiatu. Halako gorabeherak eta zorabioak sufritzen –gozatzen- ditu inora iristeko presa handirik ez duenak. Baina izar bat neukan poltsikoan eta haren bero urruna sumatzen nuen. Iritsi nintzen noizbait Montevideora (2009.aren amaieran, udarekin batera) eta hango plaza eta merkatu zaharretan, hango kale geldi itzaltsuetan eta itsas pasealekuko horizontearen zelatan endredatu zitzaizkidan begiak eta gogoa. Eta iritsi nintzen noizbait ere Patagoniako ordoki hutsetara eta, zinez, iheslariaren zoriona sentitu nuen han, lur eta zeru ezin zabalago eta ezin nereago haietan, ez hegorik ez iparrik, mugarik gabeko mundu oso bat, bide infinitoen ametsa, ihes betearen zorabioa, inora ez doanarentzat, lur propiorik ez duenarentzat, egon al daiteke horizonte ederragorik? Eta noizbait magal handi haren amaiera ere ikusi nuen, muino koskorrak panparen urrutiko ertzean, eta hurrena laku, baso eta gailur bilakatu zen dena nire inguruan. Hantxe, Ande mendien oinetan, eman nion buelta neure iparrizarrari, gida nazazu orain urdin hotzeko zure erresumara esan nion, eraman nazazu Amerikako  iparralde urrunera.

Eta eraman ninduen, ekarri  nau. Hegoamerikako bizkarrezurrera igota lehenik, gailurrik gailur, Kolonbiaraino. Han, Argentina eta Boliviako paramo andinoetan, minerala eta pezoa,  haizea, gatza eta duintasunaren mintzaera isila; han, punako ilunsentian, urre-brontzezko sastrakadiak eta kanpaleku bat. Peruko goi-mendateetan zerua  laztantzen zuten  alturak eta bideak, eta airearen hats mehea; berdearen harrera sakona mendikate luzearen  delta kolonbiarrean . Ekarri nau. Ertamerikako laku, sumendi eta oihanetako hezetasunetan barrena; behinolako iraultzen oihartzunez eta gaurko bizitzaren indarraz mintzo diren kale zahar beti berrietan zehar (han, Nikaragua, nire lehen latinoamerika). Ekarri nau. Bihotzeko Mexiko garden eta ahaztezineraino (Mexiko, bizikletaren amets alderraiari harrera egin zion nire lehen latinoamerika). Mexikoko egunak, aspaldikoak eta arestikoak, nola ahaztu? Nola ahaztu denbora zaharraren orein-ibilkera, gaztetasun harritu hura? Nola ahaztu denbora berriaren argia, itzuleraren transparentzia?

Lleguè a San Cristobal de las Casas y me encantò, habia alli una luz y una claridad especial, y la gente con la que me tocò compartir aquellos dias tambien la tenia. Venia ademas de un periodo de lluvias y cielos oscuros en Amèrica Central. Pero fue cuando me reencontrè con aquel Pacifico que ya habíamos recorrido en el año 87, cuando me reencontrè con aquella costa transparente, suave y solitaria (asi recuerdo al tramo que va desde Salina Cruz a Huatulco, el que màs me conmoviò), cuando se despejaron  mis dudas… Esa luz de la costa, esa luz de San Cristobal y de Managua en el 86, y de otros muchos sitios …es una luz especial, una luz que aparece y desaparece, que a veces solo se presiente. Una luz que no solo la tienen los lugares... Es la  luz que nos recuerda porquè caminamos. La que el venezolano Eugenio Montejo describe en su poema  Manoa. …

Mexiko, Latinoamerikako azken geltokia, hizkuntzaren azken babeslekua, sutondoa, herrimina. Hurrena, Muga Handia. Ez dago Amerika guztian antzekorik,  urruntzaileagorik, bereizgarriagorik. Kontinentearen bularra distantziazko haizkorakada batek erdibiturik, bi ertz itsu elkarri begira, zubi gutxiko leize zahar bat, bi Amerikak (zorionez han ere, hemen bezala, mugalari onak daude). Handik gora, aurrerantzean, AMERIKA, hizki larriz idazten dena, izen hori merezi duen bakarra, kontinente guztiak adina, eta askoz gehiago, balio duena.  Handik behera, aurrerantzean, azpiamerika bat, “subamerica”, muga bakarreko eta  forma eta eduki zehatzik gabeko multzo ilun, pobre eta kaotiko bat.

AMERIKA horretan, honetan, deserriraturik, arrozturik, etxegabeturik. Eta AMERIKA horretan, honetan, berriro buhame, iheslari, aske, etxean.  Ubi bene, ibi patria. Ongi sentitzen garen tokian, hantxe daukagu aberria, hantxe aterpea. Beste zerik gabe. Aintzinakoen egiak. Gure uharteak. Utah hegoaldeko bakardade okreak. Montanako  mendi-zelaiak. Urdin leuneko udaberria, Missoulan. Jende zintzoen lagunartea. Ibi patria. Aberria, etxe berria. Your land, my land. Atezuan. Leizeari desafio eginez. Amerika harro hanpatuaren ertzetik Amerika prestuaren ertzera, arranoaren hatzaparretatik herritarren elkartasunera, joan-etorri etengabean, mugalari hor ere, edo orekari, (nire) bi ertz horiek lotzen dituen sokako orekari. Halamoduzkoa. Dorpe samarra.

Kanada ondoren. Arranoaren auzokide europartua, frantsesez ere dakiena, osasun sistema zibilizatua daukana. Cow Boyrik ez han, private property, keep out, keep away, stay out, no trespassing…  mehatxuzko ohar lehen non-nahikoek ageririk ez. Burges zuriak, burges otzanak, nonbait, kanadiarrak. Familiarragoa dena, aspergarriagoa ere bai. Eta basoak, eta mendiak, lakuak, elurra, lanbroa, euria, hartzak… eta gero eta gorago, eta nire iparrizarretik gero eta gertuago. Gida nazazu urdin hotzeko zure erresumara, esan nion. Eta hemen nago, izotzaren udako lorategietan, lurraren amaiera ilunperik gabekoan. Beste amaiera bat. Zenbat honezkero?

Orain dela aste gutxi Artikoko tundra zeharkatu eta Kanadako Inuvik herrira heldu nintzen, Ozeano Artikoaren ia parera. Patagoniaz geroztik ekarri nauen ipar norabidearen amaiera izan zen, bi urte luzeko ibiliaren ipar muturra. Handik mendebaldera egin nuen hurrena, Alaskara, Tok, Denali highway errepidea, Anchorage. Eta lerro hauek Anchorage hiritik Seattle-era naraman ontzian idazten ari naiz, Alaskako uretan oraindik, oker ez banago. Bost eguneko nabigazioa, poltsa bat bete urre kareletik behera eta milaka kilometro hegoalderantz.

Iparra galduta nora orain? Bizitzaren puntu kardinalek zer diote? Aitzaki berria aurkitu beharko dute. Eta badirudi aurkitua dutela dagoeneko. Winnipeg du izena eta ekialdean dago. Winnipeg, Kanadako hiria. Norvegia eta Finlandiako baso-gauetan, 2004. urtean, kanpindendan eta kandela baten argitara (iraupen luzeko diodo-linternek erromantizismo  horrekin amaitu dute ) entzun nuen izen hori lehenengo aldiz. Indiano aberastu baten paperezko ezpainetan, entzun. Gogoan izkutatu zen eta orain hasi zait deika. Norabide batek ez du gehiago behar. Bidaiari bat pozik egon liteke horrenbestez. Behin-behineko norabidea izango da, izatekotan. Urriak elurra eta hotza omen dakartza inguru haietara. Sutondo bat bilatu behar negurako. Aterpe goxo bat. Bihotza izoztu ez dadin. Eta horizonteak aztertzen, horizonteak laztantzen,  jarraitu dezan. Ipar (Izar) berri baten bila.

2012ko abuztuaren 16an

Alaskako uretan, MV Kennicott ontzian.

Inuvik - Kanada (III)

Inuvik-erantz. Dempster Highway. Kanada, 2012

NONDIK NORA: Whitehorse (2012ko uztailak 6) - Dawson - Dempster Highway - Inuvik (uztailak 22). GUZTIRA: 1368 km.

Inuvik non dagoen?? Ondo, horra hor hona iristeko jarraibideak: hartu Ipar Amerikako mapa bat, bilatu Alaska eta Kanada arteko muga, jarri behatza muga horretan eta eraman gora poliki Ozeano Artikoraino; orain mugitu behatza zentimetro bat eskuinetara kostaldeari jarraituz.... HORTXE!!! Hortxe bertan dago Inuvik eta hortxe bertan nago ni une honetan.

Inuvik ("gizonaren tokia") McKenzie ibaiaren deltan dago, Ozeano Artikotik 100 bat km hegoaldera eta Zirkulu Polar Artikotik 200 km iparraldera. 3500 biztanle inguruko herria da, kanpoko itxurari dakokionez bereizgarri eta grazia apartekorik gabea, Kanadako bataz bestekoa baino pobreagoa, inondik ere. Kale nagusi bat dago eta bertan bi supermerkatu (garesti-garestiak), denda txiki batzuk, "igloo" tankerako eliza katolikoa, biblioteka publikoa eta eraikin publiko handiagoren bat edo beste. Uda betea da eta horrek esan nahi du eguraldia epela dela, 24 orduko argia dagoela eta urte sasoi honetan iristen diren turista banakak dabiltzala kaleetan. Eta guzti horrekin ere lasaitasuna erabatekoa da kale horietan, ia hilik dirudite. Negua nolakoa izango ote den hemen... pentsatze hutsak tristura ematen du. Inglesa da hemengo hizkuntza nagusia edo ia bakarra. Datu garrantzitsua da kontuan hartuta biztanleriaren erdia baino gehiago Inuvialuit (inuiten talde bat) eta Gwich`in talde etnikoek osatzen dutela. Baina uste dut askoz errazagoa dela tagaloa entzutea Inuvik-en inguru hauetako jatorrizko hizkuntza bat baino (lagun batek esanda jakin dut "anorak" eta "kayak" hitzak Inuiten hizkuntzatik mailegatu ditugula. Eta "tundra" samieratik)

Errepidearen amaiera da hau, kontinenteko ipar-muturra niretzat, Amerikako amets zahar beti berrituaren -eta beti ederraren- azken txanpa. Alaskara noa hurrena eta han badago Inuvik baino iparralderago dagoen eta bertara iristeko bidea daukan petrolio-herri bat, Deadhorse (edo Prudhoe Bay). Izenaren erromantizismoa gorabehera, ez dut uste bertara hurbilduko naizenik. Ez bideak ez helmugak ez omen dute berez merezimendu handirik. Edo hobeto esanda merezimendu bakarra dute: kontinenteko tokirik iparraldekoena izatea. Domina polita da, ez dut ukatuko, baina ez dut jantziko.

Inuvik-era iristeko bidea, ordea, bai, polita izan da, Kanadak eskaini didan ederrena. 700 kilometro inguruko bide asfaltogabe eta bakarti hori baso boreal eta tundrako paisaia zabal eta bikainetan barrena doa aurrera, mendi eta mendi-hegi borobildu eta soilduen artetik batzuetan eta Mackenzie ibai-deltaren lautada zingiratsuak zeharkatuz azken partean. Hainbat mendate txiki igo behar dira eta Zirkulu Polar Artikoko marra igaro, 405garren kilometroan. Ederra. Ez hainbeste baso boreala (aspertu gara honezkero alde batera eta bestera okertzen diren itxura ziztrineko zuhaitz "mozkortiak" ikusten) baina bai tundra huts eta amaigabeko zabaltasun berria. Kontuan hartu behar da Kanada guztiak izan duela niretzat halako itxitura baten antza, zuhaitzez, basoz eta lainoz egindako itxitura egunerokoa eta ia klaustrofobikoa. Hemengo tundrak arnasa eman dit. Patagoniako eremuak ere ekarri dizkit gogora eta Mongoliakoekin amets eginarazi. Animaliak ere ikusi ditugu, oso gertu. Ez kariburik zoritxarrez, baina bai azeriak, artikoko kattagorriak eta grizzly hartzak.
..........................................................................................................

"KIRATSA DARIE GIZAKIEI!", pentsatu zuen, nonbait, 50 metro eskaxera errepide bazterreko gain txiki batetik guri begira zegoen piztiak. Grizzly hartz bat zen, bi metro eta gehiagoko erraldoi iletsu eta buruhandi bat, eta atzeko hanken gainean zutik jarrita zegoen, gure aldera begira, gure usaina aditzen. Jakin nahi zuen nortzuk ginen, nor ziren bere eremuan sartu berriak ziren izaki arrotz haiek. Horretarako zutitzen dira hartzak. 

Yukon eta Northwest Territories probintzien arteko mugara hurbiltzen ari ginen arratsalde hartan eta Julianekin hizketan nindoan ni, lasai asko. Patagoniako ordokiak, Mongoliako estepak, inguruko tundraren zabaltasun berria... tokirik toki hegan zihoan gure hizpidea, muga guztien gainetik, baina ustegabeko agerpen hark hatsa jan zidan eta alturetatik ziplo jeitsiarazi. Bizikletaren gurpilak lurrari josita gelditu zitzaizkidan. "Look!! Look!!", esan nion lagunari. Ondorengoa oso azkar gertatu zen. Hartzak lurrera bihurtu zituen aurreko hankak, buelta eman, ipurdia erakutsi eta ihesari eman zion. Arrapaladan. Infernuko usaina aditu balu bezala. Korri eta korri egin zuen eman ahal guztian eta minutu oso batez ez zen gelditu. Ez dira hartzak korrikalari makalak, gero! Guk harrituta ikusten genuen nola alde egiten zuen, nola urruntzen zen  tundrako lautada zabal, berde, eder hartan. Gero eta urrunago, gero eta txikiago. Azkenean, puntu marroi nimiño bat baino ikusi ez genuenean gelditu egin zen eta hara eta hona patxadaz hasi. Orain bai, bere-berea zen erresuma hura, han ez zion inork enbarazurik egingo.

Hartz puxka hura hantxe, tente gure aurrean, gure usaina hartzen... Instant ziragarria izan zen, begietan eta oroimenean betirako grabatuta gelditzen diren horietakoa. Eta gero korrikaldi hura... benetan izutu genuen pizti gixajoa!! "Kiratsa darie gizakiei", pentsatuko zuen. Eta ez da harritzekoa. Uste dut edozeinek pentsatuko zuela hori egun haietan gurekin topo eginez gero. Izan ere, dutxa aukera handirik ez dago Artikoko bideetan...

Salvador Rodriguez, "un viajero de cuento"

Reivindico el espejismo
de intentar ser uno mismo,
ese viaje hacia la nada
que consiste en la certeza
de encontrar en tu mirada
la belleza…

Luis Eduardo Aute


El 24 de enero de 2006 Salvador Rodríguez  se subió a una bicicleta, colocó sobre ella un hatillo viejo y remendado, agarró una pluma y un cuaderno en blanco -de esos sin páginas numeradas ni renglones guiados- y sin mucho aspaviento se echó al camino. Empezó a fantasear y a viajar. O a querer vivir lo fantaseado. Empezó a contarse un cuento. “Camino y ganas de andar, sin prisa y lo que venga por delante. Así se escribe una buena historia”, pienso que pensó  Salvador Rodríguez.

Yo conocí a Salva a finales del 2006, no en Granada ni en Vitoria, ni en cualquier otro lugar principal del planeta, sino en la ciudad de Point Noire, República del Congo, que es donde se encuentran habitualmente los viajeros con solera (en los alrededores de aquel rincòn casi inverosímil ahora –escribo estas líneas a un paso del Océano Ártico- conocí a otros cuatro vagabundos de la bicicleta: un australiano, Dean Fiore; un catalán, Josep y una pareja catalano-alemana, Olga y Christian).  Agradezco al camino el regalo de aquel primer encuentro y a Miguel Angel Olaverri, sacerdote navarro, el techo que lo cobijò. Aunque tengo que reconocer que aquel andaluz de aspecto despistado y decidido me preocupó un poco entonces. No tanto él en realidad, sino el ruinoso estado del pedazo de hierro que hasta allí lo había llevado.  Sentí ganas de llorar pero me faltó la confianza. Porque Salva es así: sensible, atento  y cuidadoso  con países, personas y palabras y en la misma medida olvidadizo y confiado al azar en lo que al cuidado de su màquina, esa compañera fundamental, se refiere. Un desastre, vamos.“Mientras-no-se caiga-mientras-no-se-parta-no-se-toca”, es todo lo que dice su libro de mecánica y mantenimiento. Por fortuna para él, y para todos  nosotros, las bicicletas son también así: màquinas nobles, tan sólidas y robustas como los sueños que transportan y tan fieles a ellos que a veces hasta cuesta creerlo.

Cuando el destino –el camino- nos juntó por segunda vez (hace unos meses, en la ciudad mexicana de Guadalajara) Salva seguía pedaleando. De hecho aún no había regresado a Granada (y ya iban seis años) y llevaba rodados más de 100.000 kms por los senderos del mundo. Me alegré de verlo, claro, y ahora sí, no me contuve y lloré desconsoladamente al ver tambièn de nuevo aquella  maltratada y heroica bicicleta. No de preocupación esta vez (era un misterio cómo, pero estaba ya más que claro que Salva sabia arreglárselas con su escueto libro de mecánica) sino de pura pena.  Aparte de eso las cuatro semanas que pasamos juntos en Guadalajara las recuerdo llenas de luz. Creo que es la mejor descripción de aquellos días de bullicio, broma y camaradería: días luminosos, de los que no abundan tanto. Para ser justos el mérito hay que repartirlo: sin la cercanía y el optimismo de aquel grupo de duendes mexicanos que nos rodeaba – los amigos del GDL, Guadalajara en Bici- nada hubiera sido igual. Ellos resumen bien cómo es la gente de aquel pais. Una palabra basta: extraordinaria. 

Desde el año 2006 Salva escribe un cuento. Cuento  vagabundo, zigzagueante, improvisado. Rastro de vida y de ganas de vivir. Rastro valiente, que no rehúye los caminos incómodos, difíciles o poco transitados:  el cruce de Kenia a Etiopia por una de las fronteras más remotas del continente ( el rio Omorate, al oeste del lago Turkana), su recorrido por Afganistán o la travesía invernal de Siberia (octubre, noviembre y diciembre del 2010) son buena prueba de ello.

Viajero, contacuentos, soñador y creador de sueños. Asi lo conocí y así continua sin duda. Ahora está escribiendo el capítulo americano. Dicen que lo han visto recientemente entre lagos y volcanes. Que pasea por las ruinas eternas de una gran ciudad. Que recorre calles siempre pobres y ardientes, calles pobladas de ecos de terremotos y revoluciones. Las viejas calles siempre nuevas, la siempre vida y su terca esperanza. ¡Qué privilegio ser testigo y protagonista de esas calles! (¿cómo será el cuento americano, Salva? Estoy deseando leerlo).  Si se lo encuentran trátenlo con cariño y ofrézcanle posada y vino. Y siéntanse afortunados. Un viaje de cuento se les está acercando.

 Por cierto, casi se me olvida… la primera parte de ese cuento, los 800 días que duró su recorrido por África, están ahora publicados en forma de libro. Estoy seguro de que algún día, cercano espero, ese libro comenzará a desvelarme algunas de las preguntas que aún sigo haciéndome sobre Salva y su viaje. Sobre Salva y sus historias. Y algunas de las preguntas que aún sigo haciéndome sobre África. El libro es una autoedición y si estáis interesados aquí van los detalles:

África. Un viaje de cuento [La vuelta al mundo en bicicleta] Salva Rodríguez Autoedición, 2012  (www.paquebote.com)

Enlace al libro

http://www.paquebote.com/9788461577477/

Enlace a la reseña del libro.

http://www.paquebote.com/verboletin.php?dia=22&mes=04&ano=2012

Inuvik, Canada.

24 de julio de 2012

Kanada (II)

NONDIK NORA: Kispiox valley (2012ko ekainak 19) -  Mitten Forest Service Road - Stewart/Cassiar Highway - Alaska Highway - Whitehorse (uztailak 1). GUZTIRA: 1194 km.

Whitehorse -Kanadako Yukon probintziako hiriburua- 25.000 biztanle inguruko hiri lasaia da, baita euritsua eta lainoz betea ere bertan egokitu garen egun hauetan. Oso iparraldean gaude eta esan daiteke gaurik ez duela, inguru hauetan, udako sasoiak, ez gau beltzik behinik behin. Ilunduko du pixka bat 12ak inguruan baina belztu gabe, eta handik oso ordu gutxitara argia nagusituko da berriro egunaz (gauaz, hobeto esanda).

Bidez iparralderantz jarraituz gero, eta Kanadatik irten gabe, Inuvik-era helduko zara. Inuvik Ozeano Artikoaren ondoan dago eta Zirkulu Polar Artikotik 200 km iparraldera. Oker ez banago Kanadako herririk iparraldekoena da (bai errepide bat urte guztian zabalik daukana) eta hara iristeko 1200 km inguruko bidea ibili beharko dugu Julianek eta biok Whitehorse-tik abiatzen garenean (asfaltogabeak azken 700 inguru) . Julian Suitzako txirrindularia da eta Argentinatik dator (www.crazyguyonabike.com/doc/voodoo). Orain hamar edo hamabi egun elkartu ginen Stewart Highway errepidearen hasieran eta geroztik elkarrekin gabiltza. Bederatzi hilabete darama bidean eta mutil lasaia, zentzuduna eta azkarra da. Bidaide ona eta pertsona hobea. Bera bezalakoekin gatazka eta injustizia gutxi izango genuke munduan.

Badaude hemen txirrindulari gehiago eta haiek ere aipatu nahi ditut. Asturiasko Alvaro Neil txirrindulari-malabarista-mago-pailazo ezaguna da lehena (http://www.biciclown.com/). 2005az geroztik darabil munduan barrena bere ikuskizuna eta bere bidaia. Alvaro 2006an topatu nuen Mozambiken eta zera, pedalei eman eta eman ibili eta gero -kontrako norabideetan beti- elkarren ondora ekarri gaitu munduak berriro. Espero zitekeena da. Beste kontinente batean eta atzekoz aurrera jarrita gaude, ordea, oraingoan: 2006an bera iparraldera begira zihoan eta nik hegoaldearekin egiten nuen amets; alderantziz egokitu zaizkigu bideak oraingo honetan, iparraldera noa ni eta Alaskatik hegoalderantz dator bera. Maiatzaren amaieran heldu zen Alvaro hegazkinez Alaskako Anchorage hirira eta esan didanez hozkirri samarra sumatu zuen bertako giroa. Ez da oso harrigarria kontuan hartzen bada sei ordu lehenago Hawain zegoela. “Bi ezkero baietz hiru!”, omen da esaera eta bete dadila espero dugu biok eta gainera hurrengoan norabide berean egokitu gaitzala munduak. Hitzordu bat jarrita daukagu dagoeneko: 2013an Mexikoko Guadalajara hirian afaldu nahi dugu elkarrekin.

Beste txirrindularia Che Pablo Garcia argentinarra da (http://www.pedaleandoelglobo.com/). Egun batean mundua ikusi nahi zuela erabaki eta bizikleta batera igo zen. 11 urte darama  harrezkero handik  jaitsi gabe. Ez da bidaiari arrunta, ez horixe. Arrazoi askorengatik. Esate baterako, gauza jakina da txirrindulariok jende trauskila garela, dotorezia eta aristokrazia gutxikoak eta are sos gutxiagokoak. Jauregietako alfonbrak gutxitan zapaltzen ditugu. Zeinek pasa du gure artean gau bakar bat bost izarreko hotel batean? Oso gutxik, nik uste. Eta ez gau bat baizik eta mordoxka bat, han eta hemen? Pablo Garciak bakarrik, ez dago beste inor. Beti zentimo bat ordaindu gabe, jakina (ez niri galdetu sekretua). “Egun batian pobre, beste baten jauna” ibiltzea zer den ondotxo daki berak, gure bardoak baino are hobeto, apika. Artisten patua, nonbait. Txapela kentzeko moduko bidaiaria eta persona.

Hainbeste jende tintontzian, hainbeste gertaera eta toki aipatu gabe! Horixe gertatzen zait blog honekin. Baina presaka eta arnaska bada ere beste bi lagun aurkeztu nahi dizkizuet. Bidaiak eta ipuinak gustoko dituzue? Badago norbait bi arlo horiek inork baino hobeto uztartzen eta gozatzen dituena: Granadako Salvador Rodriguez dugu artista hori, "un viajero de cuento" ezizenez, bidaiari, poeta eta ipuin kontalari puntakoa (http://www.unviajedecuento.weebly.com/). Salvak 2006ean erabaki zuen sasoia iritsia zela eta aspalditxotik buruan zerabilen narrazioari hasiera eman behar ziola. Pentsatu eta egin, luma eta bizikleta hartu eta.... "un viaje de cuento" idazteari ekin zion. Kontakizunak  Kongoko Point Noire hirira eraman zuen eta han aurkitu nuen nik 2006aren amaiera aldean. Esan behar dut lumarekin txukuna bezain zabarra dela Salva bizikletarekin. Barka bekit hain garbi eta gordin azaltzea gauzak baina halaxe da, egiak ez du hemen itzulingururik ametitzen. "Puskatu-arte-usteldu-arte-ez-da-konpondu-behar", horixe da bere mekanika-liburuan idatzita dagoen guztia. Kongon, bi gurpileko bere tresna noble haren egoera tamalgarria ikusi nuenean ia negarrari eman nion. Eta pasa den urtarrilean Mexikoko Guadalajara hirian bideak berriro elkartu gintuenean, ezin izan nien malkoei eutsi. Sei urte joanak ziren, 100.000 km baino gehiago ibiliak zituen Salvak munduko bazterretan, eta bizikleta gaixo haren piurak bihotza puskatu zidan. Ordubete inguru behar izan zuten Guadalajara en Bici taldeko lagunek (haien egoitzan nengoen ostatuta) nire negar eta zotin lazgarriak kontsolatzen eta ulertzen hasteko. Benetan, uste dut animaliekin gertatzen den bezala zigorra merezi dutela bizikletei tratu txar edo axolagabeak ematen dizkieten bihozgabeek ere. Lau aste eman genuen elkarrekin Salvak eta biok Guadalajaran eta tira, onartu behar dut ahalegintxoa egin zuela bidaiari ipuinzaleak eta bere bizikletaren ajeei (aje ugari eta larriei) kontu pixka bat egin ziela denbora hartan. Gainerako zereginek uzten zizkioten tarte libre laburretan egin zuen hori. Guadalajarako neskak maitemintzea eta bere ipuinak idazten jarraitzea izan ziren, hurrenez hurreneko garrantzian, beste zeregin horiek. Haietan bai saiatu zela gogoz eta arrakastaz.

Eta aipatu nahi dudan azken txirrindularia ez da bat baizik eta talde oso bat. Guadalajara en Bici du izena talde horrek (http://www.gdlenbici.org/) eta bera osatzen duten kideez (lagunak, honezkero) zer esan nezake? Esango dut ondo islatzen eta laburbiltzen dutela Mexikoko jendea nolakoa den. Hitz bakar bat aski da: zoragarria.

Kanada (I)

NONDIK NORA: PORT OF CHIEF MOUNTAIN (Estatu Batuak/Kanadako muga, 2012ko maiatazk 22) - Pincher Creek - High River - Okotoks - Banff - Jasper - Prince George - Smithers - Hazelton - Kispiox (2012ko ekainak 18). GUZTIRA: 1625 km.

Baso amaigabeak, monotonia berdea, mendiak eta lakuak, lanbroa, elurra goiko maldetan eta gailurretan, ur iluneko ibai handiak basoak alderik alde erdibitzen dituztenak, hartzak, euria, zeru lainotuak, eltxoak ere erruz eta non-nahi azken egunotan... holako giro eta paisaietan barrena noa apurka-apurka iparralderantz, Alaskarantz. Egun euritsu eta ilunenetan, zeru lainotuek zuhaitz adaburuak ia ikutzen dituztenean eta elurra gailurretan ezezik ondoko maldetan ere ageri denean, zerbait kuzkurtzen da nire barruan, aterpe bila bezala: iruditzen zait orduan egiatan noala lurraren amaierarantz eta hurbiltzen ari zaidan toki hura arrotza eta babesgabea dela, horizonterik eta itzulbiderik gabeko lurralde gogor bat.

Ithaca

When you set out for Ithaka
ask that your way be long,
full of adventure, full of instruction.
The Laistrygonians and the Cyclops,
angry Poseidon - do not fear them:
such as these you will never find
as long as your thought is lofty, as long as a rare
emotion touch your spirit and your body.
The Laistrygonians and the Cyclops,
angry Poseidon - you will not meet them
unless you carry them in your soul,
unless your soul raise them up before you.

Ask that your way be long.
At many a Summer dawn to enter
with what gratitude, what joy -
ports seen for the first time;
to stop at Phoenician trading centres,
and to buy good merchandise,
mother of pearl and coral, amber and ebony,
and sensuous perfumes of every kind,
sensuous perfumes as lavishly as you can;
to visit many Egyptian cities,
to gather stores of knowledge from the learned.

Have Ithaka always in your mind.
Your arrival there is what you are destined for.
But don't in the least hurry the journey.
Better it last for years,
so that when you reach the island you are old,
rich with all you have gained on the way,
not expecting Ithaka to give you wealth.
Ithaka gave you a splendid journey.
Without her you would not have set out.
She hasn't anything else to give you.

And if you find her poor, Ithaka hasn't deceived you.
So wise you have become, of such experience,
that already you'll have understood what these Ithakas mean.

Constantine P. Cavafy
(translated by Edmund Keeley and Philip Sherrard)

Utah, Idaho, Wyoming, Montana

NONDIK NORA: SALT LAKE CITY (2012ko apirilak 28) - Morgan - Huntsville - Hardware Ranch - Lake Town - Dingle - Montpelier - Afton - Jackson - GRAND TETON/YELLOWSTONE NATIONAL PARKS - West Yellowstone - Ennis - Twin Bridges - Wisdom - Hamilton - MISSOULA - Ravalli - Woods Bay - Big Fork - West Glacier - East Glacier - Babb - PORT OF CHIEF MOUNTAIN (Estatu Batuak/Kanada muga, 2012ko maiatzak 22). GUZTIRA: 1733 km.

Shinasa Shinasa / Shinasha La de ho zho la / He ye He ne ya / A ly A ly ko ny sha / A ly A ly ko ny sha   (Navajoen kanta, Ft. Sumner-eko erbestetik etxera itzuli zirenean kantatua)

"Bidean naiz, bizirik nago / nagoen tokia ederra da / oraindik bizirik nago / bidean, bakarrik"    

"I am walking alive / where I am is beautiful / I am still alive / walking lonely" (Navajo song)

"Camino, estoy vivo / es hermoso el lugar que piso / estoy todavia vivo / caminando, solo" (canciòn de los indios navajos)


"Mendabalde Urrunik baldin bada (eta bada oraindik) hemen dago, Arizona iparraldeko eta batez ere Utah hegoaldeko lur hautsi, bihurritu, bakarti, ezin zabalago -eta ezin ederrago- hauetan. Ikuskizun eta une apartak eskaini dizkidate eta esan nezake, zuzen asko, zaila dela paraje horien parekorik beste inon aurkitzea... ikusi izan ditut arrastiriko argiak goritutako haitzak eta mendi-hegiak, sutan ziruditenak;  imajinazio oparoenaren neurriak aise gainditzen dituzten leize eta luebakiak; ordoki hutsetatik ernetzen diren mendien adinako harkaitz tenteak... fantasiazko zokoak, horiek eta beste asko, nire harridura eta mirespena piztu dutenak. Baina ez hori bakarrik. Lur haien handiak eta apartatuak ere liluratu nau. Buhame zaharren antzera bizi izan naiz han, libre eta deslai, aspaldi ez bezala. Egunez bideari lotuta, gauez baso eta desertuetan lo eginez. Lur gorriaren eta asfaltoaren usaina eraman izan dut neure usainarekin nahastuta, neure azalari eta izerdiari erantsita. Eta zeru haiek... zeru garbiak, lurra bera baino are handiagoak eta zabalagoak. Nere urratsen altzoa izan dira eta nire gauen lekuko bakarrak. Zeru horien eta haiek babestu zituzten paisaien eta egunen mira eramango dut betiko bihotzean..." (1)
.............................................................................................................................

 Utah hegoaldeko lur okre eta zabalek liluratu egin ninduten. Paisaia hori aldatuz hasi zen Salt Lake City inguruetan eta elurra ikusi nuen  mendi-gailurretan mormoien hirira hurbildu nintzen egunean. Desertuak atzean ziren eta kolore berdeak arestiko lehorrari nagusitzen zitzaizkion. Salt Lake City-tik urrundu ahala orduan eta itxura alpinoagoa hartu zuen paisaiak. Jackson-etik iparraldera Teton mendi tontorren gezi-buru zorrotzak ikusi nituen lanbro eta elurretan bilduta. Baso, laku, eta belardien gainetik goratzen ziren zeru ilunerantz. Arrats hartan laku baten ondoan kanpatu nuen eta lehenengo aldiz hartzekin konpartitu nuen basoa eta gaua. Yellowstone parkeko hegoalde guztia elurpean aurkitu nuen eta errepideak itxita zeudenez (ez bizikletentzat) bakarrik eta isilean gozatu nuen neguko paisaia hura. Pinuak orratz berdeak ziren malda zurietan eta lakuak ordoki izoztuak. Zerua, sapai urdin aratz bat. Yellowstoneko iparraldean, ordea, elurrak urtuak ziren eta bisonteak eta elkak bazkatzen ziren belardietan, geyser eta putzu beroetako lurrun zerrenden artean.

Virginia City Montanako lehen hiriburua izan zen. Beste asko bezala urre-zoramenak sortu zuen eta metal horren eskasiak abaildu. Gaur egun iraganeko fantasmak eta oraineko turistak dira hango kale zahar, edo zahar itxurakoak, zapaltzen dituzten ia bakarrak . Ennis eta Virginia City bitarteko mendate-tontorrean kanpatu nuen aurreko arratsean. Giro epela egiten zuen; garbi eta izar zegoen zerua gauean. Biharamun goizean, altxatu nintzenean, hamar zentimetroko elurra zegoen denda gainean eta inguruko sastrakadian. Erauntsia gauez eta ustekabean etorri zen. Halakoak omen dira Montanako udaberriak.

Big Hole-ko zelai itxuraz amaigabeak zeharkatu nituen ondoren. Hango herritxo bakanek toki apartatu eta ia ahaztuen itxura guztia dute oraindik. Big Hole hartako zoko batean eraso egin zien, ustekabez, Estatu Batuetako armadak Nez Perce indiarrei, 1877ko goiz batean. Ia 90 izan ziren hildakoak Nez Perce-tarren artean, umeak eta emakumeak asko; 31 hildako soldaduen eta haiekin zihoazen boluntarioen artetik. Mendebalde Urrunera gero eta kolono gehiago iristen ziren "to win and hold the west". Migrazio haren atzean Jaungoikoaren nahia zegoela uste zuten askok. Denentzat berezko eskubide bat zen lurralde haietaz jabetzea: "... our manifest destiny  to overspread and to possess the whole of the continent which Providence has given us...", idazten zuten orduko kazetariek. Baina mendebalde hura ez zegoen hutsik, lur haiek bazituzten aspaldiko  jabeak...

This land is your land, this land is my land

From California to the New York Island

From the Redwood Forest to the Gulf Stream waters

This land was made for you and me.

As I went walking that ribbon of highway

I saw above me that endless skyway

I saw below me that golden valley

This land was made for you and me.

I roamed and I rambled and I followed my footsteps

To the sparkling sands of her diamond deserts

While all around me a voice was sounding

This land was made for you and me.

When the sun came shining, and I was strolling

And the wheat fields waving and the dust clouds rolling

A voice was chanting, As the fog was lifting,

This land was made for you and me.

          There was a big high wall there that tried to stop me; 
          Sign was painted, it said private property; 
          But on the back side it didn't say nothing; 
          That side was made for you and me
           
          Nobody living can ever stop me, 
          As I go walking that freedom highway; 
          Nobody living can ever make me turn back 
          This land was made for you and me.

In the squares of the city, In the shadow of a steeple;

By the relief office, I'd seen my people.

As they stood there hungry, I stood there asking,

Is this land made for you and me?

          (Woody Guthrie)

Lur hau zure lurra da, lur hau nire lurra da

Kaliforniatik New York uhartera

Redwood Forest basotik Gulf Stream-eko uretaraino

Lur hau zuretzat eta niretzat egina dago.

Autobidearen ertzetik oinez nindoala

Zeru mugagabea nire gain ikusten nuen

Nire azpian urrezko harana ikusten nuen

Lur hau zuretzat eta niretzat egina dago.

Ni hara eta hona nindoan, errari, nire urratsei segika

Diamantezko basamortuetako hondar apartsuetarantz

Nire inguruan ahots bat entzuten zen bitartean

Lur hau zuretzat eta niretzat egina dago.

Eguzkia diz-diz atera zuen eta ni oinez nenbilen

 gari soroak kulunka ari ziren eta hauts-lainoak biraka

Ahots batek garraixi egin zuen, lanbroa altxatuz zihoanean,

Lur hau zuretzat eta niretzat egina dago.

Hesi altua zegoen ni geldiarazi nahi zuena
Oharra zeukan idatzia, jabego pribatua zioen,
Atzeko aldean, ordea, ezer ez zioen
Alde hori zuretzat eta niretzat egina dago.

Lur hau zure lurra da, lur hau nire lurra da

Kaliforniatik New York uhartera

Redwood Forest basotik Gulf Stream-eko uretaraino

Lur hau zuretzat eta niretzat egina dago.'

(1) ...paisaia eta egun haien mira... Egun haietan -egun hauetan- dago beste nonbaiteko bidaia hau ere. Eguneroko txango txikiak eta arruntak izan daitezkeelako, ustekabean, inoizko ederrenak (eskerrik asko Jesus Naves lagunari): http://www.youtube.com/watch?v=gww9_S4PNV0

Arizona, Utah

NONDIK NORA: Mexiko/Estatu Batuetako muga (2012ko martxoak 16) - TUCSON - Florence - Apache junction - PHOENIX - Wickenburg - Skull Valley - Prescott - Flagstaff - GRAND CANYON NATIONAL PARK- Cameron - Page - Kanab - Hatch - BRYCE NATIONAL PARK - Escalante - Torrey - CAPITOL REEF NATIONAL PARK - Hanksville - Mexican Hat - MONUMENT VALLEY - Mexican Hat - Bluff - Moab - Potash - CANYONLANDS NATIONAL PARK (Shafer Trail-en barrena) - Green River - Price - SALT LAKE CITY (2012ko apirilak 24).  GUZTIRA: 2810 km.


Travel

The railroad track is miles away,
 And the day is loud with voices speaking,
Yet there isn´t a train goes by all day
 But I hear its whistle shrieking.

All night there isn´t a train goes by,
 Thought the night is still for sleep and dreaming,
But I see its cinders red on the sky, 
 And hear its engines steaming.


My heart is warm with the friends I make,
 And better friends I´ll not be knowing,
Yet there isn´t a train I wouldn´t take,
 No matter where it´s going.


(Edna St. Vincent Millay)


 Duela egun batzuk lagun bati bidalitako gutunaren pasartea:

"... hace ya unas semanas que crucè la Gran Frontera y estoy atravesando ahora las tierras àridas y ocres del norte de Arizona y sur de Utah. Acampo hoy en un promontorio, cerca de la carretera pero oculto de ella, entre arbustos y àrboles bajos. Mirando solo a los troncos leñosos y secos casi se diria que estan muertos, pero no, no lo estan. Agujas verdes cubren la ramas, hay frutos, unas pequeñas bolas grises, y plantas aromàticas cubren la tierra roja que los rodea. El aire huele a limpio y nuevo, a humus y a bosque. Veo una luna que pronto serà llena desde la entrada de mi tienda. Esta es mi vida ahora. Durante el dia atravesar tierras semi vacias, que parecen no tener fin. Por la noche acampar en bosques o desiertos, cocinar, y leer o escribir un poco si es que antes no me vence el sueño. Los dias son secos y soleados, las noches frias. El lobo solitario que llevo dentro se alegra de esta vuelta al monte y a los ritmos silvestres y huraños. Casi le escucho aullar, haciendo eco a los coyotes que por aqui rondan. Otras veces en cambio calla y mira en silencio, impresionado por la fuerza mìtica de estos paisajes inmensos, por su belleza casi irreal. Este lejano oeste es asi: lejano y salvaje todavìa y mucho màs hermoso en la realidad que en ninguna pelìcula.
Mi otro lobo sin embargo, el màs gregario y sociable, echa de menos el roce, el bullicio y el idioma, y se acuerda mucho de la Amèrica de ustedes, de la Amèrica Latina..."


Salt Lake City, 2012ko apirilak 26

Mexiko (III)

NONDIK NORA: Guatemala/Mexiko muga (2011ko azaroak 23) - Comitàn de Dominguez - San Cristobal de las Casas - Tuxtla Gutierrez- Salina Cruz - Puerto angel - Puerto Escondido - Oaxaca - Izucar de Matamoros - Cuautla - Cuernavaca - Toluca - Queretaro - Irapuato - Tototlan - Guadalajara - Mazatlan - Los Mochis - Guaymas - Hermosillo - Nogales/Estatu Batuetako muga (2012ko martxoak 16). GUZTIRA: 4293 km.


Lagun bati bidalitako gutunaren pasartea:
  
"Creo que pasamos muy de puntillas por paises y realidades, sin entender mucho, y sin esforzarnos mucho por entender, lo que sucede a nuestro alrededor. Intentarlo requiere atenciòn, trabajo y empatia y eso no es fàcil. Estamos demasiado atentos a nosotros mismos, a la dimensiòn personal de nuestro viaje, demasiado centrados en esta hermosa pelìcula en la que somos protagonistas y en la que lo que nos rodea parece ser , demasiado a menudo, solo un decorado exòtico puesto a nuestra disposiciòn."
 

Mexiko (II)

Quiero un viejo sofà
Un pecho donde el peso de mi cabeza
Sea el viaje
la aventura
y basta.

Gioconda Belli


Ibiltariak, abenturazaleak, oporzaleak, jende erraria, jende askea, kalekume aberatsak, robot motxiladunak, noraeza bizimodu bihurtu dutenak, zeruertzen maitaleak, ameslariak, amets-eragileak, kontentagaitzak, ipuin-kontalariak, sustraigabeak, poetak, merkatariak, ilusionistak, bakartiak, bilatzaileak ... bidaiariak.

Mauricio Arce ("Cato" ezizenez) 2002. urtean ezagutu nuen Txina hegoaldeko hiri gris batean, internet-kafe baten atarian. 30en bat urte, txikia, sendoa, arbaso azteken odolak aurpegia taxutzen zion. Bost urte zeramatzan orduan Mexikotik kanpo (nik ere beste horrenbeste etxetik urrun) eta denbora horretan Europa eta Asian barrena bazterrik bazter ibilia zen, bizikleta zahartxo baten gainean beti. Turbante baten modura bildutako zapi batek adats beltz disdiratsua estaltzen zion. Beti pentsatu dut turbante hura bandera bat zela, bizimodu-aldaketa erradikal bat adierazten zuen kanpoko ikurra. Izan ere, turbantea eta bizikleta baino lehen Cato hegazkinez bidaitzen zen, trajea eta gorbata maiz janzten zituen eta soldata polita zeukan Estatu Batuetako konpainia baten Mexikoko adarrean.

Halabeharrak elkartu gintuen eta eskerrak eman nizkion horregatik. Tibetera -Lhasara- zihoan Cato eta hara iritsi nahi nuen nik ere. Ondotxo genekien biok ez zela bide erreza aurrean genuena eta elkarrekin jarraitzeko erabakia berez etorri zen. Eta halaxe, elkarrekin, ekin genion eta burutu genuen urte guzti hauetako ibilaldirik ederrena, basatiena eta gogorrena. Harrezkeroz ezagutu izan ditut toki ederrak eta mendi garaiak munduko bazterretan baina Tibet da oraindik lehena nire gogoan, hari gaina hartu dionik ez dago. Goi haietan, mendi elurtu eta amildegi sakonen artean, txori sentitu nintzen ia egunero; hango herritxoetan, Marco Polo moderno gurpilduna; mendi-lepoetako bakardadean, gizon librea. 2002ko azaroa zen eta kristal aratza eta urdina zen Tibeteko airea; egurats gardenak distantziak ezabatzen zituen eta gure ondoraino ekarri, estepa hutsetan barrena haien kasko txuriak gerturatuz, urrutiko mendiak. Himalaiako tontorrak ziren. Hantxe zeuden, gure inguruan, espejismo bat bezain hurbil eta zehatz, eta hala zirudien, eskua luzatu eta behatz puntekin ikutu ahalko genituela izotzezko erraldoi haiek…
Ez zuen Tibeteko ekialde hark nik espero nuen lurraren antzik. Goi-lautada lehor eta zabal bat neukan nik gogoan, oztoporik gabeko geografía soil bat, eta urrutian mendi handiak. Gure inguruko natura, ordea, hori baino askoz aberatsagoa zen (1): paisaia alpinoak, basoak eta hosto horituko zuhaizti eta ibar bukolikoak eskaintzen zizkigun batzuetan; bestetan -Mekong eta Yangtze ibaiek goldatutako ildo sakonetan, kasu- menditarte arre eta guztiz soilak. Malkar ikaragarriak beti eta non-nahi.

Zeharkaldi ederra, bai, izan zen, ikaragarri ederra. Erreza ez. Igoerak luzeak eta etengabeak ziren, mendate-gainak 4.500 eta 5.000 metrokoak, bideak ikusgarriak baina gehienetan oso txarrak (http://www3.utsidan.se/corax-e/routes/zdallha.htm). Tibet lurralde debekatua ere izan zen guretzat eta horregatik iluntasunaz baliatu ginen eta gau askotan, egunsentia baino lehenagoko orduetan, lapurren modura makurtuta igaro genituen polizia txinatarraren langak, eta isilka zeharkatu hirietako kale bakartiak. Hotzaren eta gosearen eztenkada lagun izan genuen gaueroko kanpaldietan, gure ekipoa ez zen ona, ganorazko janaria aurkitzea, oso maíz, zaila... baina... ba al du horrek axolarik orain? Oroimenak ohi duen bahe-lana egin zuen aspaldi eta, geroztik, dei egiten diodanean, amets giroko gau eta egun eder sorta bat ekartzen dit gogoaren lehen planora. Hantxe daude Himalaiako paisaien gardentasuna, haizearen durundia goi-mendateetan eta koloretako otoitz-banderatxoak astinduka, etxebarru ilunetako egur eta ke usaina, azken mugetara hurbildu izanaren harridura... Lau bat aste izan ziren guztira, mila eta bostehun kilometro inguru (2). Lhasara iritsi baino lehentxoago bereizi ginen. Cato hilabete bat geroago ikusi nuen berriro Katmandun, eta 2003ko hasieran New Delin egokitu ziren gure bideak azkeneko aldiz. Geroztik elkarren berririk izan gabe joan ziren urteak. 2008an, Latinoamerikara berriro etorri nintzenean, bere bidaia luzeei amaiera eman eta Mexikora itzulia zela jakin nuen.

Guatemalatik Mexikora azaroaren 23an sartu nintzen, La Mesillako mugatik. Hiru egun geroago San Cristobal de las Casas herri zahar eta ederreko kaleetatik oinez nenbilela mutil bat ikusi nuen, halako batean, banku batean eserita. Begiak oso larrituta zituen, fantasma bat ikusi eta halakorik sinestu nahi ez duenaren harridura erabatekoarekin; besoa eta hatz erakuslea nire aldera luzatzen zituen. Mutil harengana gehiago hurbildu eta totelka ari zela ohartu nintzen, hitz eten batzuk errepikatzen zituen behin eta berriro: "ez...da...posible", "ez...da...posible". Turbante baten modura antolatutako zapi batek ilea estaltzen zion. Halaxe elkartu zituen halabehar hutsak, bederatzi urte geroago eta bigarren aldiz, bidaide zaharrak. Halaxe topatu nintzen berriro Cato mexikarrarekin, orain dela aste gutxi, Chiapas estatuko San Cristobal de las Casas hiri ederrean. (http://moradasverdes.weebly.com/cato.html) (3)


(1) Txinako Yunnan probintziako Dali hiritik Lhasara doan tarteaz ari naiz.

(2) Dalitik Lhasarako tartea. Lasatik Kodarira –Nepaleko mugara- bakarrik joan nintzen eta ondo oroitzen banaiz beste bi asteko bidea-edo izan zen. Oso ederra hura ere, batez ere Everest parke nazionalean barrena egindako ibilia.

(3) Hona hemen dokumental bat: http://www.asiemut.com/. Aitor Galdos-en bloga ere oso interesgarria da, merezi du ikustaldi bat: http://chinese-dream.blogspot.ca/


Mazatlan (Mexiko). 2012ko martxoak 3

Mexiko (I)

"Soldados del Ejército de México hallaron el martes a 72 cadáveres, de los cuales, 58 eran hombres y 14 mujeres, en un rancho del estado de Tamaulipas, al noreste del país. Al parecer, las personas encontradas podrían corresponder a un grupo de indocumentados que intentaba cruzar la frontera con Estados Unidos, informó ayer el portavoz de Seguridad del Gobierno mexicano, Alejandro Poiré.
Según las investigaciones preliminares, pendientes de confirmar, los fallecidos serían de El Salvador, Honduras, Ecuador y Brasil." (Noticias de Navarra, 26 de agosto de 2010)

Mexiko.

Lehenengo eta behin paradoxa zahar bat. Mexikok nazioarteko komunikabideetara esportatzen dituen albiste gehienak narkotrafikoarekin eta haren inguruko biolentziarekin daude lotuta: hildakoak hemen, bururik gabeko gorpu multzo bat han, beste sarraski bat haruntzago... halakoak irakurtzen nituen nik maiz hona iritsi baino lehen. Errealitateak, ohi bezala, geruza asko ditu eta eguneroko normaltasunarena -zuk, aldi baterako bisitari horrek aurkituko duzun bakarra, seguru asko- ez dute aintzat hartzen egunkariek. Egon badago gerra bat hemen, hala diote albistegiek (50.000 hildako 2006tik hona, http://eu.wikipedia.org/wiki/Narkotrafikoaren_aurkako_gerra_Mexikon). Niretzat, ordea, -eta bai mexikar gehienentzat ere esango nuke- urrun gelditzen dira komunikabideetako albiste horiek, urrun edo gure bizitza larregi oztopatzen ez duen errealitate paralelo batean... Besteen arazoak dira azken finean, talde narkoen arteko liskarrak, kanpoan dagoen zerbait. Egun batean, ustekabean, gatazka hurbildu egiten zaigu; zerbait gertatzen da auzoan, normaltasunaren gure etxe erosotik ez hain urrun, eta kezkatu egiten gara. Noizean behin errugabe bat hiltzen da, edo bi, edo dozenaka batzuk (http://72migrantes.com/) eta orduan espantatu egiten gara, eta indignatu, eta baita lotsatu eta izutu ere agian, gizonaren krudelkeria itsu hori ezin ulerturik. Ez du luze iraungo, hala ere, bihotzaren asaldatze horrek. Normaltasunak bere magal epelera -edo bere gartzelara- bihurtuko gaitu laster, bere inertziaren konfiantzara. Apartekoak, benetan erabakigarria denak -gerrak edo maitasunak- gutxitan ikutzen gaitu sakonki eta hori gertatzen denean, orduan bai, gure bizitza betirako markatuta geratzen da.
 

"Migrante aùn no identificado (57)

 Quién sabe cuanto faltará pero otros han cruzado a Estados Unidos y han encontrado trabajo y hasta mandan traer a su familia. No soy el único en atravesar, soy el 57 de 72, pero no caminamos juntos los 72, llamaríamos demasiado la atención. Caminamos a buen paso, cada quién con su pensamiento, caminamos de sol a sol, caminamos sin detenernos casi, otros lo han hecho. Seguro, ya pasó lo más duro. Tamaulipas suena a flor, a tulipán, a buena sombra. A pesar de los huizaches se puede caminar, claro que cuesta trabajo llegar pero se llega. A los demás no los conozco y se me hace más fácil platicar con las mujeres, sobre todo en la noche, cuando andamos con un pocillito caliente en la mano e intercambiamos unas cuantas palabras. No muchas, las indispensables. Son como catorce las mujeres pero apenas si levantan los ojos. Guardan todas sus fuerzas para el camino. Son anónimas. Toda la vida, conviene ser anónimo. Mejor no tener nombre, allá me lo voy a hacer, allá lejos de El Salvador y Honduras, lejos de Ecuador y de Brasil, lejos de la favela y la inundación, de las aguas negras y del techo caído, lejos de la intemperie y las armas de fuego, los rifles, las carabinas, los cartuchos y los cargadores, lejos de la policía y de los cárteles. Allá, nuestras colonias que trepan por el monte sin luz y sin agua, allá en los derrumbaderos, allá donde la vida está en obra negra, allá esperan la noticia: "Ya llegué". Dejé a Martina y a los cinco hijos, dejé a Ángel de tres. Ya come solo, Ángel ya come solo. Lo que hay que no es mucho pero él lo come solo. Me están esperando. Cuando llegue les aviso y les mando.

El lunes 23 de agosto, 72 hombres y mujeres son masacrados. Tamaulipas no sabe nada. Uno solo, a quién los asesinos creyeron muerto es el que avisa, el único sobreviviente, Luis Freddy Lala Pomavilla, ecuatoriano. Los encontraron amarrados, a algunos les dieron el tiro de gracia, el rostro contra la tierra. Al sobreviviente habrá que salvarlo de ahora en adelante. Salvarlo de México, salvarlo de si mismo, salvarlo del disparo que no le dio, salvarlo de nuestro continente, salvarlo para que pueda ir a ver a Martina y a sus cinco hijos a explicarle. Lo inexplicable." (72migrantes.com)

Honduras, El Salvador, Belize, Guatemala

NONDIK NORA: Las Manos (Nikaragua/Honduras-eko muga, 2011ko urriak 6) - El Paraiso - TEGUCIGALPA - Nacaome - El Amatillo (Honduras/El Salvador-eko muga, urriak 15) - Santa Rosa de Lima - San Francisco Gotera - Comunidad Segundo Montes - Perquin - San Miguel - El Cuco - Usulutan - Zacatecoluca - SAN SALVADOR - Nejapa (Vitoria-Gasteiz) - Santa Ana - Metapan - Anguiatu-ko muga (El Salvador/Guatemala, urriak 28) - Chiquimula - Morales - Puerto Barrios - Punta Gorda (Belize, txalupaz, urriak 31) - BELMOPAN - Belize/Guatemala-ko muga (2011ko azaroak 5) - El Zapote - El Remate - Tikal - Sata Elena - Flores - Sayaxchè - Chisec - Coban - Uspantan - Aguacatàn - Huehuetenango - La Mesilla (Guatemala/Mexiko-ko muga, 2011ko azaroak 23). GUZTIRA: 2167 km.


"No es justo que unos pocos tengan todo y lo absoluticen de tal manera que nadie lo pueda tocar, y la mayoria marginada se estè muriendo de hambre" (Monseñor Romero El Salvador-eko artzapezpikua, 1980an tiroz hila)

"Los horrores del poder
son tantos, tantos y tantos:
contra ellos canto."
 (Daniel Viglietti)



Honduras igarobide bat baino ez da izan nire ibilian, jauzi txiki bat Nikaraguatik El Salvadorrerako bidean. Beste asmorik gabe iritsi nintzen hara eta entzungor egin nien Hondurasen ere toki ederrik bazela eta haietara hurbiltzea merezi zuela esaten zidatenen aholkuei. Tegucigalpan astebeteko geldialdia egin nuen Mèdicos sin Fronteras erakundeko lagun bilbotar baten etxean eta handik El Salvadorreko mugarantz abiatu nintzen.

Euripean sartu nintzen El Salvadorrera (1), Ertamerikako "erpurutxora", eta iparraldeko mendietan dagoen Perquin herrira jo nuen zuzenean, gerrako museoak ikusteko asmoz. Euripean egin nuen San Francisco Goteratik aurrerako igoera ia guztia eta Perquinera iritsi nintzenean behelainoak lausotuta ageri ziren herriko etxeak eta kaleak, lanbro hotz batean bilduta. Mendietako berde bizia han zegoen, ikusezin baina zelatan laino zuriaz bestalde. Egun garbietan Morazan departamentuko altura haiek haren menpeko dira ia oso-osorik.

1980tik 1992ra iraun zuen El Salvadorreko gerran Perquin izan zen FMLNko (Frente Farabundo Martì para la Liberaciòn Nacional) "hiriburua", gerrillaren gotorlekurik sendoenetakoa. Paraje hartan ere, El Mozoten eta inguruko beste herritxo batzuetan, sarraski gorria egin zuen El Salvadorreko armadak 1981eko abenduaren 10, 11 eta 12an, 900 bat nekazari  hil baitzituen gerrillaren aurkako operatibo batean (2). Perquineko eta Segundo Montes komunitateko "Schafik Vive" museoei egindako bisitak interesgarriak eta hunkigarriak izan ziren. Garai hartan El Salvadorren izan ziren gure lagunekin gogoratu egin nintzen behin baino gehiagotan toki haietan. Haien adorea eta konpromisoa apartak iruditu zaizkit beti.

Beste gerra bat dago orain El Salvadorren, odoljarioa ez da eten. Hori esaten zidan San Miguel hiriko suhiltzaileen buruak beren egoitzan nengoela: "Gerra ez da amaitu. Orain delinkuentziak eragiten ditu hildakoak. Bahiketak, estortsioak... eguneroko ogia dira. Edonork jaso dezake telefono-dei bat "gerrako zerga" ordaintzeko eskatuz. Hor, kaleaz bestaldean ikusten dituzun negozio txiki horiek guztiek ordaintzen dute zerga hori. Merkatuko emakumeek ere ordaintzen dute, saltoki txiki bat baino ez daukatenek..." El Salvador gaixoa! Esatera nindoan herri txiki baina bihotz handiko honek ez duela merezi halako izurriterik.. baina, merezi, zeinek merezi du biolentziaren esklabotza? Suhiltzailearekin hitz egin eta biharamun goizean, urriaren 21ean, urrutiko beste bi gerraren albisteekin gosaldu nuen telebista aurrean: Libian Muammar al Kadafi aurkitu eta hil zuten bere aurka borrokan ari ziren matxinatuek eta Euskal Herrian armak behin betiko uzten zituela adierazi zuen ETAk komunikatu batean.

San Salvadorren egun pare bat pasa eta Santa Ana aldera jo nuen. Bidean, Nejapa herrian, geldialditxo bat egin eta herriminak -edo jakinminak, hobeto esanda- bultzatuta Vitoria-Gasteizera (3) hurbildu nintzen.

Belizera nindoan (Ertamerikan ezagutzen ez nuen nazio bakarra) eta horretarako Guatemalara sartu eta Karibeko kostalderantz egin nuen. Puerto Barrios hirian txalupa txiki batera igo eta ordu eta laurden beranduago PG (Punta Gorda) herrian atrakatu genuen. Belizera iritsia nintzen. PG herri lasaia da, 6000 biztanle ingurukoa, eta munduko builatik urruti dauden toki baketsu eta zorionekoen itxura hartu nion. Lehen momentutik sentitu nuen, gainera, beste nonbait nengoela, ordura arteko Ertamerikarekin zerikusi gutxi zeukan nazio batean: kolore beltza zen nagusi -ez bakarra- kaleetan batetik bestera patxadaz zebiltzatenen aurpegi-besoetan eta inglesarekin antza zeukan hizkuntza baten doinua iristen zitzaidan belarrietara. Jatetxe batean dirua trukatu eta Inglaterrako erreginaren aurpegiarekin apaindutako billete sorta bat eman zidaten eskura; dirua gorde eta Belmopanera zenbat kilometroko bidea zegoen galdetu nuenean "150 bat milia" erantzun zidan barran eserita zeuden gizonetako batek.

Belize Britaina Handiko kolonia bat izan zen (Britainiar Honduras) eta 1981ean bihurtu zen nazio independente. Arraza eta kultura nahasketa handia da eta horretaz ondo konturatu nintzen ondorengo egunetan: asiatikoak, latinoak, maiak, kreoleak (esklabu beltzen eta inglesen ondorengoak), garifunak (esklabu beltzen eta Karibeko indigenen ondorengoak), zuriak... horiek denek osatzen dute gaurko Belize. Hizkuntza ofiziala inglesa da baina gaztelania ere askok dakite. Niretzat Belize parentesi labur eta lasai bat izan zen Erdiko Amerikako ibilian, aparteko toki bat. Biztanle dentsitatea oso txikia da eta errepideetan, gehienetan, lasai asko ibili nintzen. Belize Cityra (hiririk handiena) ez nintzen hurbildu eta Belmopan hiriburura iritsi nintzenean Potatoren doinu zahar baten hitzak hasi ziren segituan dantzan nire gogoan: "...capital artificial de un pais singular...". Bai, hiriburu xelebrea da Belmopan eta Potatoren hitzak ezin hobeto egokitzen zaizkio berari ere.

Peten departamentutik sartu nintzen berriro Guatemalara eta maien zibilizazioaren antzinako Tikal hirirantz jo nuen. Tikal toki ikusgarria da, maien hiri zaharretatik ikusgarriena nire ustez, eta kokapenari zor dio, neurri handi batean, bere berezitasuna: oihan zabalaren barruan daude sakabanatuta piramideak eta hiriko beste eraikinen hondarrak eta natur inguru horrek babestu egiten du, eta indartu, tokiaren misterioa. Oraingo honetan, baina, Tikalera iristeko bidean egon zen - Tikalen bertan baino gehiago- bisita hark eskeini zidan unerik ederrena eta misteriotsuena. Gauez eta oihana zeharkatzen duen errepide bakarti batetik barrena egin nituen azken 17 kilometroak, Parke Nazionaleko sarreratik Tikaleraino bertaraino doazenak. Gauez eta ilgoraren argitan. Zuhaitz-adaburu ilunak, zeru puska txiki bat eta izarrak ikusten nituen goian; asfalto zerrenda zurbil bat, argi-itzalez zeharkatua, nire aurrean. Inguruan baso itxiaren beltza. Gau lasaia zen, epela, eta lasai nindoan ni ilunpe urdin hartan pedalei presarik gabe eragiten. Lasai harik eta baso barrenetik zetorren garrasi latz batek ileak laztu zizkidan arte. Ez nekien orduan ze pizti klasek egin zezakeen behin eta berriro errepikatu zen -eta une batez aprentsioz bete ninduen- dei agoniatsu hura. Biharamunean jakin nuen Tikaleko zaindarien ahotik: tximinoak baino ez ziren, tximino orrolariak.

Tikal hiria eta haren antzekoak eraiki zituztenen ondorengoek osatzen dute gaurko Guatemalako populazioren ia erdia. Maia-jatorriko biztanle horiek eta beren ohiturek eta hizkuntzek kolorez janzten dute nazio hau eta bera da Erdiko Amerikan kultur eta hizkuntza dibertsitate handiena duena. Guatemalako maiek, hala ere, bazterketa eta zapalketa sistematikoa pairatu dute mendetan. 80ko hamarkadan haien aurkako biolentziak goia jo zuen (4).

Ez nintzen hurbildu Guatemalako gune turistiko nagusietara. Ez nuen bisitatu Antigua Guatemala, behinolako hiriburua eta gaur egun herri kolonial eder aparta (omen), eta ez nintzen joan Atitlan lakura edo Chichicastenangora. Horren ordez, Peten-eko lur lauak zeharkatu nituen hegoalderantz eta Alta Verapaz eta Quiche departamenduetatik jo nuen gero mendebalderantz, Mexikoko mugaren bila. Coban eta Huehuetenango hirien arteko errepideak (Uspantan-en barrena, 180 bat km.) merezi du pare bat hitz. Nekazal inguru lasaiak zeharkatzen dituen bidea da, trafiko gutxikoa eta gehienean asfaltatua baina ikaragarri malkartsua. Aldapen portzentaiak hamarretik gorakoak -edo hamarretik dexente gorakoak- izaten dira maiz eta esan liteke muturreko ziklismoa dela han egiten dena, bai behintzat bizikleta zamatua eramanez gero. Egoskorra naizenez pedalen gainean igo nituen aldapa guztiak baina batzuetan ez zen samurra izan. Coban-etik Chisec-era doan tartea antzekoa da, trafiko gehiagokoa.

..........................................................................................................................

Post Scriptum 1

Honduras, izarrik gabeko herria, apaletan apalena, morroietan morroiena, jipoituetan jipoituena, itzal ahul bat tropikoetako argi-ekaitzetan, gure urratsen eremu grisa, igarobide, oztopo, langile zarpaila, ukabil ezindua, egunkarietako kronika dagoeneko ahaztua, jauntxo txikien ustelkerien zimaur-putzua, andre ilunen kemena, odol jario isil loriarik gabea... azkar igaro naiz zure arruntasunetik, zure aurreikusitako ezdeustasunetik, ate bat zabaldu, ate bat itxi, zeharkako begirada bat...
...helduiozu nire eskuari, eta berak bilatzen ez bazaitu helduiozu indarrez, behin eta berriro galdu ez zaitzadan, ez nadin berriz izan itsu bat zure ondoan...

Post Scriptum 2

Zacatecolucatik San Salvadorrera igotzen den autobidean nago. Gasolindegi batean kera bat egin eta bertan bazkaltzea erabaki dut. Gasolindegiko zaindariak, hortzetaraino armatuta dauden bi gizon 55 urte ingurukoak, segituan hurbildu zaizkit. Segundu gutxi behar izan dute arriskutsua ez naizela erabakitzeko eta hortik aurrera zabal egin dute irribarre. Ongi etorria eman nahi didate eta ondoko etxe batera abiatu dira nire bazkaria eskatzera. Gero aulki bat jarri dute zuhaitz baten itzaletan eta bertan esertzeko adierazi. Gizalege fin hori ez da arraroa El Salvadorren, askotan hartzen dut halako adeitasun-keinuen oparia. Gaurkoan, ordea, egoera berezia-edo da, nire anfitrioien kanpoko itxura ez da, behinik behin, kafetegi bateko bi kamarerorena: kulata motzeko eskopeta bana daramate eskuetan eta gerritik zintzilik tamaina ederreko pistola puxkak; gerriaren bueltan munizio-uhalak.
Ohiko galderak, ohiko jakinmina, ohiko erantzunak. Gero gizonetako bat hasi da kontatzen nola bera Guardiakoa (5) izan zen, Guardia Nazional zaharrekoa, baina bake akordioak sinatu eta gero desegin egin zutela polizia talde hori, "Frenteak hala eskatu zuen-eta". Harro hitz egiten du bere iragan hartaz, gero eta azalpen gehiago ematen dizkit: "Guardia Nazionala sortzeko Espainiako poliziaren eredua hartu zuten... hangoen laguntza eta entrenamendua jasotzen genuen eta kaskoan, El Salvadorrekoaren ondoan, Espainiako bandera ere bageneraman..." Nire konplizidadea irabazi nahian ari dela iruditu zait. "Espainian militarren diktadura zegoen garai beltzean gertatuko zen hori...", erantzun diot ahalik eta tonu neutroenean. Gizonak pittin bat aldatu du bere jarrera. Ez du irribarrea galdu baina apur bat urrundu da, bat-batean bere polizia-senak bion bitartean distantzia bat jartzeko agindu balio bezala-edo. Begien distiran lehen ez zegoen errezelo bat antzematen diot orain.
Bazkaldu bitartean bigarren zaindaria hurbildu zait eta hitz-aspertu bat egin dugu elkarrekin. Maren (bandak) eta delinkuentziaren gaia ekarri dut hizpidera. "Egoera ez da erraza" -onartu du- "hementxe bertan inguratuta gaude", eta eskuarekin keinu bat egin du gure azpian  eta inguruan dauden zink-teilatuak seinalatuz. "Koloniak" dira, hiria inguratzen duten auzo pobreak. "Dena lasai dagoela ematen du baina hemen bertan hiru zaindari hil dituzte gu etorri baino lehen. Bat izkina hartan, beste bat zu eserita zauden tokitik gertu, horko kokotero horretan... hor nonbait egongo da gurutzea..." Arbolara hurbildu eta egurrezko gurutzetxo trakets bat jaso du lurretik. Zutik jarri eta kokoteroaren ondoan utzi du. "Hirugarrena haruntzaxeago..." "Zergatik?" -galdetu dut nik- "Lapurreta egiteagatik?" Lepoak goratu ditu ez dakienaren keinuarekin. "Lapurreta egiteagatik, armak kentzeagatik, hiltzeagatik besterik gabe... Lehengo gerra baino okerragoa da hau, orduan bagenekien nor zen nor, orain ordea..."
Ingurura begiratu dut eta bai, lasai dirudi denak. Eguna garbia eta eguzkitsua da. Autoak errepidetik igarotzen dira etenik gabe. Batzuk gasolindegira sartu eta bertan egoten dira minutu batzuetan, depositoak bete bitartean. Uniformez jantzitako nerabe batzuk, eskolaren bateko ikasleak, oinez dabiltza haruntzago, patxadaz. Aldameneko kolonietan ere normaltasun itxura da nagusi. Latinoamerikako ohiko auzo umilak dira: zinkezko teilatuak eta pobreziaren maila diferenteak erakusten dituzten etxeak eta kaleak. Dena lasai eta baketsu eguerdiko eguzkipean.
Gasolindegiaren aurrean eta auzoak inguratuz muino berde eta arbolatuak daude. Baso horiek, noranahi hedatzen direnak... beste gerra baten gudu-zelai izan ziren hain aspaldi ez dela, beste gizon eta emakume armatu batzuen bizilekua. Beharbada horko ikasle horien gurasoena, otu zait; edo "maretara" sartu beste aukerarik ikusten ez duten oraingo gazteenena. Gerra, gerraren atzetik, madarikazioa dirudi. Jose Oscar Perquin-eko museoko gidari eta gerrillari ohiak (12 urte pasa zituen mendian) hala esaten zidan behin eta berriro bisita hartan: "Ez da erreza gerra bat, ez da erreza... memoria gorde nahi dugu museo honetan eta odola berriro isuri ez dadin aldarri bat izan" Gerra gerra da eta heriotza heriotza, baina badira aldeak. Mendietan ibili ziren gerrilari haiek esperantza erein nahi zuten, esperantza ekarri nahi zuten El Salvadorrera, baita auzo ahaztu hauetara ere, eta horren alde borrokatu ziren armak eskuetan. Ez dut uste hau esatean idealizazio erromantiko baten gatibu naizenik, ez dut uste egiatik asko urruntzen ari naizenik. Gizon-emakume haiek gainera aukera gutxi zuten. Armak lurpean daude orain eta han egon bitez betiko. Borroka haren muinean egon zen esperantza hura, ordea, oraindik hain urruti dagoena... bera da ereiten eta defendatzen segitu behar dena. Ez dezala ito melankoliak, edo zinismoak. Ez dezatela ihartu ahanzturak, etsipenak edo egoismoak, guztiok zelatatzen gaituzten neke horiek.

Guadalajara (Mèxico), 2012ko otsailak 9
 .......................................................................................................................

(1) "El Salvador Erdialdeko Amerikako naziorik txikiena da, biztanle-dentsitate handiena daukana eta Karibe itsasoan kostalderik ez duen bakarra. 6.1 miloi biztanle bizi dira 21.000 km² inguruan. 2004. urtean 3.2 miloi salvadortar bizi ziren El Salvador-etik kanpo; AEBak dira aukera ekonomiko hobeen bila emigratzen dutenen jomuga nagusia. Kanpotik datozen diru-bidalketak per capita Erdiko Amerikako altuenak dira eta esportazio-irabazi guztien adinakoak. Familia guztien heren batek jasotzen du diru-errenta hori.
Geografikoki Erdiko Amerikako herririk txikiena izan arren hirugarren ekonomiarik handiena dauka; errenta per capita Costa Rica edo Panamakoaren bi heren da gutxigorabehera eta Nikaraguakoa erraz bikoizten du. 20001 urtera arte colon izan zen bertako diru ofiziala; urte hartan AEBetako dolarra onartu zuten.
1980tik 1992ra gerra zibila egon zen El Salvadorren. Armada eta FMLNko gerrilla (Frente Farabundo Martì para la Liberaciòn Nacional) elkarren aurka borrokatu ziren. Kalkuluen arabera 75.000 salvadortar hil edo desagertu ziren hamabi urte haietan. 1989ko azaroaren 16an San Salvadorreko Universidad Centroamericana (UCA) delakoan sodaduek 8 lagun hil zituzten, tartean Unibertsitateko errektore Ignacio Ellacuria bizkaitarra. 2009an FMLNk hauteskundeak irabazi eta gobernuaren buruzagitza lortu zuen, ARENA alderdi eskuindarraren 20 urteko agintearen ostean.
Gaur egun El Salvadorrek dauka Latinamerikako bigarren gizahilketa tasarik handiena (Honduras-en atzetik) eta "mara" esaten zaien gaizkile-taldeen edo banden krisiaren epizentroan dago, Guatemala eta Hondurasekin batera. Uste da 25.000 bandakide daudela El Salvadorren eta beste 9.000 espetxeetan." (Wikipediatik)
.......................................................................................
"El 16 de noviembre de 1989, el rector de la Universidad, Ignacio Ellacurìa; el vicerrector académico, Ignacio Martìn-Barò; el director del Instituto de Derechos Humanos de la UCA, Segundo Montes; el director de la Biblioteca de teología, Juan Ramòn Moreno; el profesor de filosofía, Amando Lòpez, junto con otro jesuita, Joaquìn Lòpez y Lòpez, y dos mujeres, colaboradoras de la Universidad, Elba y Celina Ramos, fueron asesinados por un pelotón del Batallón Atlacatl de la Fuerza Armada de El Salvador." (Wikipedia)

(2) "Según las investigaciones de la Comisión de la Verdad, (el organismo de la ONU, creado para investigar los hechos de violencia cometidos durante la guerra civil salvadoreña) aproximadamente 900 campesinos salvadoreños fueron asesinados en El Mozote y los cantones aledaños. Se la considera no sólo el mayor acto de violencia contra población civil cometida por agentes gubernamentales, durante la Guerra Civil de El Salvador, sino también la peor masacre en el Hemisferio Occidental, en tiempos modernos." (Wikipedia)

(3) "En Nejapa existe un importante centro llamado Polideportivo «Vitoria Gasteiz», el cual contiene piscinas, (una con olas artificiales) y estadio de fútbol. Este complejo surgió gracias a la ayuda de ayuntamientos de España, especialmente el de Vitoria, por el que lleva su nombre. En la localidad se encuentran, además, pupusòdromos, para disfrutar el platillo nacional salvadoreño por excelencia." (Wikipedia)

(4) El genocidio maya (llamado también genocidio guatemalteco)... fue un período de la Guerra civil de Guatemala (1960-1996) en el que se produjeron, según el informe de Naciones Unidas Comisiòn para el Esclarecimiento Històrico, 669 matanzas con más de 200.000 muertos y más de 45.000 desaparecidos a lo largo de la contienda que durò 36 años. Los militares y paramilitares, según la ONU, cometieron el 80% de los crìmenes. Anualmente se cometieron 6.000 asesinatos de que los que el 98% han quedado sin castigo ya que las vìctimas, la mayoría indìgenas mayas, no se atrevieron ni atreven a interponer los correspondientes recursos judiciales. (Wikipedia)

"La guerra civil de Guatemala se llevó 200.000 vidas entre 1960 y 1996. Sus orígenes se remontan a un golpe de Estado apoyado por Estados Unidos en 1954 que derrocó al presidente Arbenz, líder moderado y centrista que estaba implementando una reforma agraria que ponía en peligro gran cantidad de latifundios de EE UU. El general Ríos Montt llegó al poder con otro golpe de Estado a un régimen militar decrépito y corrupto que corría el riesgo de perder la guerra civil en marzo de 1982. A esto siguió una campaña genocida contra la población maya, arrasando todo lo que se cruzara en su camino, y que contó con el apoyo de Ronald Reagan —quien llegó a decir que Ríos Montt estaba siendo “acusado falsamente de cometer violaciones de los derechos humanos”. En 1998, el presidente Clinton pidió perdón por el golpe de Estado, aunque no por la connivencia de Reagan... en la guerra de Guatemala fallecieron más civiles que en cualquier otra de América Latina, casi todas a manos del Ejército y sus aliados." (Paul Seils, http://elpais.com/elpais/2012/02/06/opinion/1328545595_375159.html)



Para el 2007 Guatemala poseía un índice de desarrollo humano de 0,689 que lo ubicaba en la posición 118 de los países del mundo. En términos de índice de pobreza, el 51% de la proporción de la población se encontraba bajo la línea de la pobreza  total, siendo el segundo país de la región con mayor concentración de pobreza. La población guatemalteca habita mayoritariamente en zonas urbanas (en el 2005, casi el 50% de la población era urbana). (Instituto Interamericano de Derechos Humanos)

(5) La Guardia Nacional de El Salvador fue un cuerpo policial de carácter militar fundado en 1912 por el presidente Manuel Enrique Araujo. En cumplimiento de los acuerdos de Chapultepec, la Guardia Nacional fue disuelta el 16 de enero de 1992.
...Peralta Lagos, a graduate of the Military Academy of Spain in 1897, used Spanish Guardia Civil as a model... this Spaniard... was the first director general of the National Guard... The United Nations sponsored Truth Commission report, issued in 1993, alleges that the National Guard in the 1980s committed crimes against humanity, including massacres, torture, and extrajudicial assassinations... The National Guard closed its doors on June 30, 1992. (Wikipedia)