Chihuahua, Mexiko

Nondik nora: AEB/Mexikoko muga (Antelope Wells/El Berrendo) - Janos - Nuevo Casas Grandes - Mata Ortiz - El Willy (Ejido Ignacio Zaragoza) - Steven - Pacheco  - Jovales - Largo Maderal - Mesa del Huracan -  40 Casas - Ciudad Madera - Temosachic - Ciudad Guerrero - La Junta - Cuauhtemoc - Chihuahua. Guztira: 707 km.

Egun hauetan lagun bati idatzitako gutunaren pasarteak:

"Aqui,en este lado del mundo, es mediatarde ahora, hace frio, el cielo està despejado y yo estoy sentado enfrente de una mesa, en un pequeño apartamento que estos dias me han prestado los jòvenes soñadores de la ciudad, los que imaginan y tratan de construir un Mexico y un mundo diferente. Tengo una botella con sotol (un aguardiente local) y una cajetilla de cigarrillos junto al ordenador, mi vieja bici a un costado. Las bolsas cada vez màs remendadas, hoy las he vuelto a llevar al zapatero. Conozco cada parche y recuerdo el lugar del mundo en que fue colocado... 
Llevo ya una semana aqui, en Chihuahua, y me quedarè una màs. Estoy esperando a una pareja de amigos ciclovagabundos, Aitor y Eve, (http://cyclotherapy.blogspot.mx/) para juntos continuar hacia Guadalajara... 

Pancho Villa. Iraultzaren Museoa. Chihuahua

...otra vez en ruta, otra vez en mi casa nòmada, en esta casa a la que le faltan muchas cosas pero no libertad ni intensidad. Libertad del camino abierto -el ùnico rumbo seguro es el horizonte- e intensidad de la vida avanzando, movièndose, llevàndome sin descanso hacia ese lugar desconocido, ese lugar que no adivino pero del que estoy hace tiempo enamorado...

...tù ya sabes como es esa frontera, la que hay un poco màs al norte. Radical. En un paso cambias de mundo, zambullida con la ropa puesta en la Amèrica humilde y vital. Aqui la vida camina sin red de seguridad y se pega a la calle y al dia a dia. Y despuès de meses en los Estados Unidos viviendo en bosques, planicies y desiertos, despuès de tantas noches de silencio (hermosas) solo roto, a veces, por el viento, por el tambor de la lluvia sobre las telas de mi tienda, o por el coro de aullidos de los coyotes a mi alrededor, ahora he vuelto al roce, al bullicio y al calor de la Amèrica Latina. He pedaleado tambièn por pistas apartadas antes de llegar aqui, caminos sin asfaltar que atravesaban sierras y pinares inmensos y solitarios y que me hicieron sentir por unos dias como si estuviera en la Great Divide mexicana. Pero como te decia antes, la vida huraña y asilvestrada ha hecho un parentesis de momento... coches, gente, tambièn amigos, bares, conversaciones y memoria llenan estos dias. Mèxico y los mexicanos me han recibido como siempre lo hicieron, con la generosidad y la cercania que les caracteriza...

Esta el la cuarta vez que recorro este pais en bicicleta (¡la primera en el 87!) y nunca deja de sorprenderme y emocionarme. Me recibe con recuerdos (cada vez màs recuerdos) y tambièn con una fuerza que sigue siendo nueva e impetuosa. Esa fuerza que a ti tambièn te cautivò..."


MUGA ZEHARKATZEN
 

Estatu Batuek eta Mexikok dauzkaten 43 muga-igarobideetatik Antelope Wells/El Berrendo txikiena da eta gutxien erabiltzen dena. "Great Divide" ibilbidearen amaiera hantxe dago eta hantxe esan nien agur Estatu Batuei, eta Mexikora sartu, hil honen 3garren egunean. Desertuan barrena doan errepide asfaltatu eta bakarti batek eraman ninduen muga-postura. "The Lonely Road" izena ematen diote -hala azaltzen zen nire mapetan- eta batzuek diotenez droga-trafikatzaileek eta emigrante klandestinoek erabili ohi dute, gauez batez ere. Hurbileneko herria Hachita da -mugatik iparraldera dagoen komunidade pobre eta erdi abandonatu bat- eta hortik Antelope Wells-era dauden 75 kilometroetan "border patrol" edo mugako poliziaren autoak izango dira ikusiko dituzun ibilgailu ia bakarrak. Ohituta daude txirrindulariekin eta ez zenuke zertan kezkatu baten bat gelditzen bada zu ikustean: ziurrenik ura edo beste zeozer behar duzun galdetzeko geldituko da. Behin muga igaro eta Mexikoko aldean 13 kilometroko bide asfaltogabe bat ibili beharko duzu Douglas/Agua Prieta-tik datorren errepidera iristeko. Errepide estua eta arriskutsua da hau, kamioi handi asko dabiltza bi norabideetan eta abiada bizian (ongi etorri Mexikora!). Hurbileneko herria Janos da (74 km. mugatik hego-ekialderantz). 

2013ko azaroak 1, ostirala     Silver Citytik hegoalderako desertua - Hachita, 85 km.

Desertua daukat inguru guztian, kaktusez zipriztindutako belar horiko eremu bakartiak eta urrutian mendi ilun sorta bat. Zeruan eguzkia jaun eta jabe da, laino txiki bat ere ez da ageri, haizerik ere ez. Oraintxe erakusten dit New Mexicok nik espero nuena, nire irudimenak berari buruz moldatua zuen irudia. Orain, mugatik bi egunetara nagoela, eta ez lehenago. Bidea pista txiki eta bakarti bat da, orduak dira ez dela auto bat igaro. Behiak ikusten ditut aldian behin ur-putzuen ondoan, basahuntzak (pronghorn), txori taldeak ni igarotzean hegaldaka izutzen direnak... beste mugimendurik ez.

Hachitako errepide asfaltatuan mugako polizia ikusi dut, hiru auto. Hachitak ghost town baten itxura dauka ia. Dendak, kafeak, gasolindegia, etxe asko...bertan behera utzita daude, itxita eta hutsik. Postetxeak, ordea, eutsi egiten dio, kanpoko mundua eta herri hau elkarrekin ahaztu ez direla -ez guztiz, behintzat- esaten digun aztarna bakarra. RV Camp izandakoan (hau ere abandonatua) kanpatu dut. Ia gauez iritsi naiz herrira eta kalean ikusi dudan pertsona bakarrari -bere etxe ondoan zegoen agure bati- galdetu nahi izan diot RV Camp-era joateko bideaz. Ez dit erantzun, alde egin du korrika, beldurtuta, eta bere autoaren atzean ezkutatu da.

2013ko azaroak 2, larunbata     Hachita - Antelope Wells, 76 km.

Desertua berriro, mendi-muino marroi eta isilak ditut aurrean, urrutian, Mexikoko mugatik gertu behar dute. Errepide bakartia da hau ere, guztiz zuzena da nire mapek ematen dioten izena,"The Lonely Road". Esaten dutenez droga eta emigranteekin trafikatzen dutenek maiz erabiltzen dute. Irrealtasunaren irudipena daukat. Paisaia bera da irrela, hain geldia eta mutua, hain zehatza bere forma eta koloreetan, non dekoratu bat ematen duen; eta paisaia

horretan izkutatzen den muga ere irreala begitantzen zait hemendik. Badakit hor, urrats gutxitara, dagoela, zelatan, leize bat dela inguratzen nauten zabaldiak -eta nire ibilera- erdibituko dituena. Muga eta berak ekarriko duen aldaketa, biak irrealak hemendik pentsatuta. 87an zeharkatu nuen estrainekoz. Zer aldatu da harrezkeroztik? Dena berria zen orduan, lurra eta baita hari so egiten zioten begiak ere. Dena espero genuen, dena zegoen gertakizun. Orain ez. Ahitu da egun harrigarrien promesa. Eta hala ere mugaren misterioa eta deia hor daude, bizi-bizirik, garai urrun haietan baino are biziago esango nuke.

Lautada huts baten erdian dago muga-postua, munduko txoko galdua ematen du. Ezkerrean muino leun eta borobilduak ditu, lurretik sortzen diren uhin ilunxkoak dirudite; eskuinean mendikate gotorrago bat goratzen da, hura ere ilun, soil eta mortu. Errepide bazterrean kanpatu dut, bi km. lehenago.

2013ko azaroak 3, igandea     Antelope Weels - Janos (Mexiko), 74 km.

Estatu Batuek  egunsenti eder eta dramatiko bat oparitu didate gaur, despedida gisa. Zeruko ilunpea doi-doi urdintzen hasia zen altxatu naizenean, ikatza bezain beltzak ziren hodei multzoak ikusi ditut orduan urdin jaioberri hori goitik hesitzen eta handik sortuz, eta urrutiko mendietan pausatuz, ortzadarraren errainua; desertua kobre koloreko argitasun batez zegoen

gorriturik. Bart gaueko ikuskizuna ere ez zen nolanahikoa izan. AEBko mugako eraikinak ikusten nituen nire kanpalekutik baina bat eginda inguruko desertuarekin, larregi nabarmendu gabe. Gautu zuenean, ordea, argi foko indartsuak hasi ziren pizten alde guztietatik eta muga txiki hura, apenas inork erabiltzen duena, distira txuriz bete zen, desertuko iluntasunean pausatutako espaziontzi erraldoia ematen zuen. Haruntzago, Mexiko aldean, argi horixka ahulen bat edo beste baino ez zen ageri.

Bederatzi eta erdiak inguruan muga-postuan nengoen. AEBko aldean ez didate jaramon handirik egin, pasaportea erakutsi beharrik ere ez dut izan. Edadeko polizia batek oso adeitsu eta lagunkoi jokatu du nirekin. Gazteago bat mesfidati inguratu zait, eskua pistola-zorrora eramatea izan da bere lehen erreakzioa ikusi nauenean.

Mexikoko aldean askoz umilagoa da muga-postua. Suge pozoitsuekin kontuz ibiltzeko dioen ohar bat ikusi dut, soldadu batzuk han-hemenka. Emigrazio-arduradunarekin -mutil gazte bat- luze aritu naiz hizketan. Maderora nola joan azaldu dit. "Nolakoa da seguritate egoera Chihuahuan?", galdetu diot. Lasaitasunez erantzun du: "Badakizu, besteren arazoetan sartzen ez bazara ondo ibiliko zara. Chihuahuako jendea noblea da eta are gehiago zuk joan nahi duzun ingurukoa, mendialdekoa".

Plazer handia da herri honetan berriz egotea, horretan erabakitzen da Mexikora sartu eta orain sentitzen dudana. Etxera bueltatzen naizela iruditzen zait, 87an ezagutu nuen etxera.

Cada cuerpo con su deseo
y el mar al frente.
Cada lecho con su naufragio
y los barcos al horizonte.


MANOA

Ez nuen Manoa ikusi, ez nituen ediren bere dorreak airean,
hango harrien arrastorik inon ez.

Itzal engainagarriek haren mapetan marrazten zuten ildoari
jarraitu nintzaion.
Tigreen ibaia zeharkatu nuen
eta isiltasunaren borborra paduretan.
Deus ez nuen ikusi Manoaren
ez haren kondairaren antzerakorik.

Hegoalderantz okertzen eta sekula atzematen ez den
ortzadarraren atzetik ibili nintzen, beste ezeri erreparatu gabe.
Manoa ez zegoen han, mundu horietatik legoa askotara geratzen zen,
-beti urrunago.

Bilatzeaz nekatuta, gelditu egin naiz,
zer axola niri haren dorreek?
Manoa ez zuten kantuz laudatu Troia bezala
ez zen setioan erori
ez zituzten haren hormak hexametroekin grabatu.
Manoa ez da toki bat
sentimendu bat baizik.

Batzuetan aurpegi batean, paisaia batean, kale batean
haren eguzkiak distira egiten du bat-batean.
Maite dugun emakume oro Manoa bihurtzen zaigu
ia oharkabean.
Manoa zeruertzaz bestaldeko argia da,
amets egiten duena bidean da, ikusi egin dezake
baina maite duena iritsia da azkenik, bertan bizi da.

Eugenio Montejo ("Trópico absoluto", 1982)





Chihuahua, 2013ko azaroak 20

The Great Divide

"The Great Divide Mountain Bike Route" Estatu Batuetako Rocky mendietan zehar doan eta uren banalerroari jarraitzen dion mendi bizikletarako ibilbidea da, 4000 km ingurukoa (Kanadako mugan hasi eta Mexikokoan amaituz gero) eta % 90ean asfaltatu gabeko bide eta bidezidorrez osatua dagoena. Hari jarraituz heldu naiz orain nagoen tokira (New Mexikoko Los Alamos herria, hemen egin zuten lehen lehergailu atomikoa) eta bide horri jarraituz iritsi nahi nuke Mexikora. 

Badira hiru hilabete pasatxo Gasteiz utzi eta Iparamerikako inguru hauetan nabilela. Everetteko (Washington) lagunei agur esan eta ekialdera abiatu ginen uztailaren hasieran, Montana aldera. Eta Montanan hartu genuen, Missoula ondoan, Great Divide edo Banalerro Handia delakoa. Abiatu ginen idatzi dut zeren bi izan baikinen hasierako hilabete haietan. Jon Gome Zubia gasteiztar prestua eta bizikletari bikaina izan nuen bidaikide ia uda osoan (ondorengo argazkietan agertzen den morroskoa bera da). Elkarrekin Coloradoko iparralderaino iritsi ginen. Gero Juanjo eta Kiko Madrilgo anaiekin ere ibili nintzen aste pare batez eta irailaren 10az geroztik bakarrik nago, ohi bezala (baina... cyclotherapy-ko taldea - Aitor eta Eve- ez dabil urrun, beharbada izkin egingo diot bakardadeari berriro ere). 

Ahaztuta eduki dut blog hau azkeneko hilabeteetan, eta barkamena eskatzen dizuet horregatik nire gorabeherekin interesatzen zaretenoi, baina... ezin. Ezin denborarik eta sosegurik aurkitu hemen idazteko. Kontua da mendi-baso-zelaietan sartuta pasatzen ditudala egunak eta asteak, basapiztien konpainian gizakienean baino maizago, eta horrela ezin honelako betebeharrei heldu. Tira, gaur loari tartetxo bat lapurtu eta argazki batzuk jarriko ditut hemen. Eta beste batean -Mexikora iristen naizenean-edo- saiatuko naiz orain arteko ibiliaren laburpentxo bat egiten. Great Divide delakoari buruz zera esan bakarrik: natura, trafikorik eza, aldapak eta inguru bakarti eta apartatuak atsegin badituzu primeran sentituko zarela hemen. 4000 kilometroko halako ibilbide bat ez da erraz aurkitzen beste inon. Rocky mendietan barrena etorri arren Coloradorainoko tartea oso irekia da eta behin baino gehiagotan irudituko zaizu mendietan ez baizik eta Patagoniako ordokietan zaudela. "Ze handia den hau!!", hori esaten zuen maiz harrituta Jonek . Handia eta hutsa. Coloradon itxura alpinoagoa hartzen hasiko da paisaia, lertxun eta pinu zuhaitzak jabetuko dira mendi maldez eta... honaino, New Mexikoko iparralde hau guztia ere halakoa baita, alpinoa, apartatua eta oso ederra. Noizbait Chihuahuako desertuarekin topo egin arte (gertu daukat hemendik), hori ere ederra izango da, dudarik ez.... Ondo izan!

Everett-eko lagunekin uztailaren 4an (Independence Day)

 

Bidean dagoeneko, lehen egarriak asetzen.

Washington, Idaho...

...Montana...

Montanako azken "euskal" artzaina; atzean bere artaldea eta "waggon"a.

The Big Hole, Montana, Great Divide-tik gero eta hurbilago.

Great Dividen azkenean!!

Marathon Mondial berriaren ahulguneak. XR zaharrarekin ez zen halakorik gertatuko...

Yellowstone National Park

Atsedengune bat. Hona iritsi baino lehentxoago hartz bat ikusi genuen.

"Grizzly hartzen eremua; arau bereziak indarrean"

Bob trailer hori (bizikletaren atzeko gurditxoa) jatorrizkoaren bertsio hobetua omen da. Eta eusko labelduna, made in Lubiano.

Great Divideko txirrindulari tropela zuloaren bila

"...to win and hold the west". The Manifest Destiny.

Aldapatxoak

Loretxoak...

Lore gutxi hemen. Wyoming, Great Basin.

Eta beste egun bat eremu huts eta itxuraz amaigabeak zeharkatzen... Patagonia? Ez, Wyoming-eko hegoaldea.

Azkenean gerizpea! Lertxun zuhaitzak.

Natiboekin harremanetan.

Great Divide-tik kanpo. Juanjo eta Kikorekin Hagerman Pass mendatean (Colorado)

Kanadako oreina, Rocky Mountain Parke Nazionalean

Altzak ez du bihotzik. Lertxunak begiak ditu eta hamaika ahots.

Udazkena

New Mexikoko iparraldean

Iritsi da legea Mendebalde Basatira: "ez tirorik egin kanpinean"

The Road to London

Beste testu zahar bat erreskatatu nahi izan dut oraingoan ere eta harekin batera gizon eta liburu baten memoria. 2006garren urtean Hegoafrikan nengoela jakin nuen Eric Attwell-en eta berak idatzitako "The Road to London" liburuaren berri.

THE ROAD TO LONDON

 
Ez dut Hegoafrikako atala itxi nahi gizon bat eta liburu bat aipatu gabe. Gizon horren izena Eric Attwell da eta berak idatzi zuen liburuarena “The Road to London“ (Londres-eko bidea). 1936garren urtean, hogei urte zituela, Eric Attwell-ek ezohizko bidaia bati ekin zion, hamar urte zaharragoa zen bere anaia Jack-ekin batera: Hegoafrikatik abiatu eta Attwelltarrek Afrika guztia zeharkatu zuten bizikletaz, Egiptoraino. Handik Europan barrena jarraitu zuten gero, neguari aurre eginez, eta Londres-en eman zioten amaiera ibilaldi hari, sorterritik abiatu –Port Elisabeth-etik hain zuzen- eta 13000 km. eta 22 hilabete geroago.

Halako txango batek harrigarria izan behar zuen, inondik ere, garai hartan eta, dakigunez, haiek izan ziren bi gurpilen gainean Afrikako kontinentea punta batetik bestera korritu zuten lehenak. Harrigarria orduan eta baita gaurko egunetik begiratuta ere, kontuan hartzen badugu, besteak beste, 30eko hamarkadan ez zegoela apenas bide asfaltaturik Hegoafrika eta Egipto bitartean eta basapiztiak nonahi eta ugari omen zirela. Attwelldarrek hiru martxako bizikletak erabili zituzten eta bere kasa eta gogo hutsez ekin zioten bidaiari (izan ere, ia ezkutuan abiatu ziren), oso ekipaje eta diru gutxirekin gainera. Aitzindariak izatea eta gisa hartako bidaia bat burutu izana arrazoi aski lirateke haien izenak eta haien abentura gogoan hartzeko. Baina bada besterik. Badago beste zerbait ere bidaia hura areago edertzen duena –nire begien aurrean behinik-behin- eta Eric Attwellen irudiari aparteko xarma eta balioa ematen diona.

Bidaia hark ez zuen nolanahiko hasiera izan. Gure arteko hitz bat erabiliz esan dezakegu Eric Attwell intsumiso bat izan zela eta arrazoi horrexegatik ekin ziola bidaia hari. Izan ere, liburuaren hasieran berak esaten digunez, soldaduzka egiteari uko egin zion, ez zion amore eman nahi izan armadaren deiari, eta justizia orpotik segika eta mehatxuka zebilkiola hartu zuen bere sorterritik alde egiteko erabakia. Liburuak, ondoren, Eric eta Jack-en bidaiaren gorabeherak kontatzen dizkigu eta haien eskutik 30eko hamarkadako Afrika eta Europa haietan barrena eramaten gaitu. Hitzez eta irudiz eraman ere, zeren kontaera bi bidaiariek berek hartutako argazki ugariz baitago hornitua. Zuri-beltzeko argazki haietako batzuek Attwell anaiak ezagutzeko parada ematen digute. Irudi batean, adibidez, bi gizon zuri eta gazte ikusten ditugu Afrikako herrixka batean; Afrika kolonialaren garaiko kapela borobilak janzten dituzte eta zutik daude bizikleta baten aldamenean; bizikletak ekipajearen zakutoak daramatza atzealdean eta koadroaren barra horizontalaren azpian kitarra baten zorroa ere ageri da.

 
Narrazioa, bestalde, soila eta garbia da, zuzena, eta ez dago, ez estiloan ez edukian, alferrikako apaingarririk. Kontrako aldera gertatzen dela uste dut eta, idatzitakoa atzean dagoen eskuaren ispilu baldin bada, esango nuke esku hura nabarmenkeriak maite ez zituen gizon batena zela.
 
Bidaiaren hasiera berezia izan baldin bazen amaieran ere badago aintzat hartzekoa den xehetasun bat. Xehetasun garrantzitsua nire ustez, gizon hura gurekin eta gure historiarekin lotzen duelako batetik eta, bestetik, argi gehiago ematen digulako haren pentsakeraz eta nortasunaz. Attwell anaiak Londres-era iritsi zirenean Espainiako Gerra Zibila amaitu gabe zegoen artean. Eric Attwell-ek Errepublikaren alde egin zuen eta Londres-etik hari babesa ematen zioten taldeak lagundu zituen. Bigarren Mundu Gerra Inglaterran igaro eta gero Hegoafrikara itzuli ziren bi bidaiariak. Eric Attwell espetxean egon zen aldi labur batez 60ko hamarkadan apartheidaren kontra egiteagatik.

 
Nik ez nuen ezagutu Eric Attwell eta Port Elisabeth-etik gertu nengoela zeharka jakin nuen haren berri aurreneko aldiz. Bizikleta-bidaiariak harremanetan jartzen dituen nazioarteko talde baten zerrendetan zegoen bere izena, baina bertan agertzen zen telefonora hots egin nuenean inork ez zien nire deiei erantzun. Gero jakin nuen -Jens Deister-ek esanda- bi urte lehenago hil zela. “Behin Port Elisabeth-etik hona (Lurmutur Hirira) etorri zen auto zahar batean -kontatu zidan Jensek- eta astebetez gelditu zen nire etxean. Liburu batzuk ere utzi zizkidan nik saltzeko. Uste dut pobre bizi zela eta liburuen salmentak aparteko sos batzuk ematen zizkiola. Bere anaia Jack urte batzuk lehenago hil zen istripu batean“. Horrela iritsi ziren Atwell anaiak eta bere historia nire eskuetara. Liburua zatika irakurri nuen une hartan, merezi zuen baino patxada gutxiagorekin eta, pisua arintzearren, pakete batean sartu eta Gasteizera bidali nuen laster beste hainbat gauzarekin batera. Baina bi bidaiariek eta bere abenturak irabazia zuten ordurako nire arreta eta nire sinpatia. Sarritan gogoratu izan naiz haiekin harrezkero.

 
Ez nuen ezagutu Hegoafrikan –Jens Deister-ez gain- beste inor Attwell anaien edo “The Road to London“ liburuaren berri zekienik. Aipatu nituen haien izenak inoiz edo behin baina bizikletaren munduarekin harremana zutenen artean ere ezezagunak ziren.

 
“The Road to London“ berandu argitaratu zuen Eric Attwell-ek, 85 urte zituela, eta hori ere egiten zait deigarri, alegia zahartzaroan hartu zuela gaztetako bidaia hura plazaratzeko erabakia, orduantxe sentitu zuela, eta ez lehenago, hori egiteko beharra. Esango nuke bidaia hark arrasto sendoa utzi zuela haren baitan eta arrasto hartaz baliatu zela, bere bizitzaren amaiera aldera, seinale bat uzteko.

Esaten du Eric Attwell-ek bere liburuan: “Berandu bada ere nire agur beroa bidali nahi diet bidean lagundu ziguten ehunka lagunei; baldin eta zuetako inor bizirik egon eta hitz hauek irakurtzen baditu: agur t,erdi. Ordainik espero gabe zuen jatortasuna eta adeitasuna eskeini zenizkiguten. Haiek gabe gure abentura guztiz ezinezkoa izango zen“.
 
Berandu da orain ere eta beharbada ez du honezkero garrantzi handirik baina nik ere neure agurra bidali nahi izan diet Attwell anaiei hemendik. Eta horretarako haiek Londres-eraino eraman zituen bidea -The Road to London hura- apur bat luzatu eta guganaino hurbiltzen saiatu naiz. Ez gaitu normalean arrazoi bakarrak bultzatzen eta ez ditut nik bide haren bihurgune guztiak ezagutzen. Baina ez naiz hain oker ibiliko esaten badut askatasuna -berea eta besteena- maitatu eta defendatu zuen pertsona zintzo baten urratsak daudela “The Road to London“ liburuan. Iruditzen zait halako pertsona izan zela Eric Attwell.

Niamey, Niger

2007ko maiatza 

Australiako kontu zaharrak (III)

Australia Europatik aski urrun dagoen tokia baldin bada orain, zer izango ote zen aurreko mendearen hasieran? Hori pentsatu dut Sydney-ko Euskal Txokoan jaso duten gonbidapen harrigarriaren berri entzun dudanean. Badirudi batzuetan mugak, distantziak eta hizkuntz eta kultur diferentziak ezer gutxi direla, hori guztia itzaltzen duen zerbait indartsuagoa bizi daitekeela gure baitan, zerbait askoz garrantzitsuagoa. Zerbait hori bizi bide zen orain dela 65 urte bere herria utzi eta munduaren beste aldera joatea erabaki zuten australiar batzuen bihotz eta buruetan. Canberran, Australiako hiriburuan, omenaldi bat egin behar zaie Espainiako Gerra Zibilean, Nazioarteko Brigadak izeneko taldeetan, faxismoaren aurka borrokatu ziren australiarrei. Carlos, Euskal Txokoko lehendakaria, hara joatekoa da. Honela azaldu dit arrazoia: "Gauza apurra da baina gu han egotea merezi dute. Eroak izan behar ziren, oso eromen ederreko eroak".
.............................................................................

Sydneytik abiatu eta nire jomuga Australiako iparraldeko kostan dagoen Darwin hiria zen. Horretarako ekialdeko kostaldean gora egitea erabaki nuen lehendabizi. Gero mendebaldera jo eta "outback" izenaz ezagutzen den barrualde huts eta mortua zeharkatu beharko nuen.

Sydney utzi eta hurrengo egunetan kostaldetik urrundu eta ipar-mendebaldera hartu nuen, kotoia landatzen den barrualdeko lautadetarantz. Entzuna nuen han lanik bazegoela eta ni horren atzetik nenbilen. Errepide txikiak eta askotan asfaltogabeak hartuz kostaldeko eta barrualdeko lurrak bereizten dituzten mendikateak igaro nituen, Yengo eta Wollemi parke nazionaletan zehar. Australian nengoen, ez zegoen dudarik: kanguroak non-nahi ikusten nituen, handi samarrak, grisak eta beltzak. Batzutan errepidea ziztu bizian zeharkatzen zuten nire aurretik; bestetan irudi iheskor bat baino ez ziren zuhaitzen artetik. Kolore bizietako txori taldeak ere, ugari.

Kotoiaren eremua laua eta beroa da. Herri askotan gelditu eta galdetu egin dut  baina ez daukat zorterik: "cotton chipping" deritzon langintzaren sasoia atzeratuta dator eta oraindik ez dago langile askoren beharrik. Lan baimenik ba ote dudan ere galdetzen didate maiz. Trangie-n Akira japoniarra topatu dut. Zorte hobea eduki du, orain lau egun hasi zen lanean. Trangie herri txikia eta lasaia da, nire gustukoa, baina hemen ere ezezko erantzuna hartu dut. "Lau aste barru", esan didate. Baina ezin dut horrenbeste itxaron. Akira-ri hurrengora arte esan, iparrorratza ekialdera begira jarri eta kostaldera noa berriro, Queensland-eko hiriburua den Brisbanerantz.
..................................................................................
Nongoa naizen galdetzen didate sarri. Batzuk asmatzen saiatzen dira: "Frantsesa al zara?" "Italiarra?". Beste batzuek orokorrera jotzen dute horrenbeste zehaztu gabe: "Zuk Europako hegoaldekoa izan behar duzu, ezta?". Baina aldian behin urrunagoko aberriak ere egokitzen zaizkit. Eguzkiak belztutako larruazalagatik izango da, edo bizarragatik, edo auskalo... Lehengo batean hala galdetu zidaten: "Zu irakiarra al zara?".
..................................................................................
Gaur gauza bitxia eta polita gertatu da. Wee Waa aldera nentorren arratsalde partean abiada onean, haizea atzetik bultzaka nuela. Ingurua zelaia eta berdea da hemen, belardiak eta basoa tartekatzen dira paisaian. Halako batean kanguro talde handia agertu da nire ezkerraldean, 20 edo 25 beharbada, helduak, kumeak, tamaina guztietakoak, eta nire parean kokatu dira errenkadan, bata bestearen atzetik, ilara luze bat osatuz. Abiada bizian zihoazen haiek ere, jauzi luze eta dotoreak eginez eta, horrela, lerroz lerro jarraitu dugu tarte luze batez, elkarren ondotik, norgehiagoka bezala. Nik mirestuta begiratzen nien. Itsasontziei segika, saltoka eta jolasean aritzen diren izurdeak etorri zaizkit gogora. Gero abiada azkartu eta banan-banan zeharkatu dute errepidea nire aurretik, ederrak eta arinak, eta basoaren bestaldean ezkutatu dira.
................................................................................
Garai batean belauntzi batekin egin nuen amets, belauntzi bat eta mugarik gabeko itsasoak... Eta uste dut amets hura betetzen ari zaidala orain, marinela naizela, mundu zabaleko lurrak direla nire itsasoak eta bizikleta bat nire ontzia. Haizeak lagun ditut. Munduko azken bazterreraino heldu ninteke. Zergatik...? Nabigatzea ederra delako.

Darwin, 2002ko martxoak 13

Australiako kontu zaharrak (II)

Manuel, Edurne eta Juanjorekin. Sydney, 2002.

Zeelanda Berrian ia 8 hilabete pasa eta gero 2001eko azaroaren hasieran heldu nintzen Sydneyra. Nire hasierako asmoa Sydneyn astebete pasatzea bazen ere azkenerako ia hilabetea joan zitzaidan bertan. Lehenengo astea hiri erdiko ostatu batean eman nuen eta han Valenciako txirrindulari batekin egokitu nintzen, Juanjo, aurreko bi urteetan Europan eta, batez ere, Asian barrena ibilitakoa. Gero, Euskal Etxera joan nintzen egun batean Manuel eta Edurne ezagutu nituen eta segituan egin zidaten bere etxean egun batzuk pasatzeko gonbitea, nik pozik onartu nuena. Haiekin apurtu nuen azken hilabeteetako nire otorduen austeritatea eta baita dastatu ere Australiako ardo beltz goxoak. Sydneyra eta inguruetara hainbat txango egin genituen eta hala, egun batean, adibidez, Blue Mountains mendietara abiatu ginen, urrutitik oso itxura apala duen mendizerra baina behin bertaratuz gero hain ezdeusa ez dena; izan ere, haizpitarte, arroil eta baso zabal eta ederrez jantzitako mendi inguru ikusgarria da. Eta Manuelek hala eskatuta lanbide zaharrari ostera ekin nion eta tarte libre batzuetan, liburu eta koadernoa ondoan hartuta, saiatu ginen bere euskerari bultzadatxo bat ematen.

Manuel eta Edurne Hurlstone Park izeneko auzune lasaian bizi dira 20 bat minutura Sydneyko erdialdetik, trena hartuta. Auzoko denda eta zerbitzuak kale txiki batean biltzen dira; hantxe daude postetxea, kutxazain bat, janaridenda eta beste dozena erdi bat negozio xume. Horietako bat zapata-konpontzailearen dendatxoa zen eta haren aurretik pasatzen nintzen bakoitzean kirika egin ohi nuen, jakinminez, barrualdera. Kobazulo ilun bat zirudien eta bertan, nahas-mahasean, zapata zaharrak, larru pusketak eta zapatarien langintzako beste hamaika traste, tresna eta objektu pilatzen ziren. Egun batean sartu egin nintzen. Jabea Greziakoa zen. Kalearen bestaldean gizonezkoen ileapaindegia zegoen. Hura toki txukunagoa zen eta hari ere kirika egiten nion, bere itxura guztia, ez nekien ondo zergatik, oso etxekoa egiten zitzaidan. Hango nagusia ere greziarra zen, geroago jakin nuenez, eta grekoa eta inglesa nahasten ziren barruan, bezeroen hitz-aspertu luzeetan. Postetxeko enplegatua Asiakoa zen eta baita botikakoa ere. Izkina batean bizi zen medikua Sri Lankakoa. Eta auzotik irtenez gero, baina oso urrutira joan gabe, italiarren dendak zeuden, pizzeriak eta gazta, enbutido eta olibak saltzen zituzten janaridendak. Haginlariari ere bisita egin nion egun haietan eta hura nongoa eta Buenos Airesekoa izan! Gau batean jatetxe uruguaiar batean izan ginen afaltzen... Kultur-aniztasuna deitzen zaio horri hemen eta sarritan aipatzen den hitza da. Nik uste horrek edertzen duela Sydney beste ezerk baino gehiago, munduko puzzlearen hamaika zati, kolore eta distiren erakustaldi horrek... polita halako hiri bat.

Izan ere, gaur egun Sydneyko hiru biztanleetatik bat Australiatik kanpo jaioa da eta herrialde guztian ia laurden batek ez dauka britainar ahaiderik, ez aitaren ez amaren aldetik. Mende erdi batean, 1945az geroztik, Australiako biztanleriak jauzi ikusgarria egin zuen, 7 milioitik 18 milioira. Herri honek ateak ireki zizkien Europako etorkinei eta 1970. urterako 2`5 milioi "australiar berri" bizi ziren bertan, gehienak italiarrak eta greziarrak. Australiak jendea behar zuen bere eremu hutsak betetzeko  ("populate or perish") baina ez zuen edonor onartu. Irizpide eta muga garbi bat ezarri zuen: biztanle txuriak nahi zituen soilik. Australia Txuriaren Politikak erruki handirik gabe itxi zizkien ateak gainerakoei. 1970 urterako zirrikitu batzuk zabaltzen hasi ziren txurien gotorlekuan eta handik aurrera Asiako herrialdeetatik ere ehunka mila etorkin heldu ziren.

Kontraesana dirudi baina hala ematen du, Australiako gizartearen ezaugarria den kulturaniztasunaren ondoan erro zaharrak eta sakonak dituen beste joera bat ere bizi dela: kanpotarrenganako mesfidantzaz, aurreiritziz eta beldurrez osatutako bat. Azaroan hauteskunde orokorrak izan ziren eta agintean zegoen Howark kontserbadoreak irabazi zituen berriro. Deigarriena, ordea, zera da, Tampa-ren afera (1) gertatu baino lehen denek galtzailetzat jotzen zutela. Gertaera horrek eta horren ostekoak eman omen zion garaipena, alegia Australiara itsasoz abiatzen diren etorkinak geldiarazteko erakutsitako jarrera gogorrak. Australiako kostaldera iristea lortzen dutenen zoria ere ez da inbidiatzekoa. Asko Erdiko Ekialdetik babes bila etortzen dira eta errefuxiatuak izateko baldintzak bete arren atxilotuak izaten dira euren eskaeraren tramiteak irauten duen epe luzean. Azken asteotan espetxe hauetan ("detention centres" dute izena) gertatutako istilu eta matxinadak izan dira albiste komunikabide guztietan. Eta ia egunero egunkaria zabaldu eta inmigrazioaren eta populazioaren arazoa hortxe dago eztabaidagai.

Australia, 2002garren urtea

(1) Tampa: hondoratzen ari zen patera-ontziko 438 errefuxiatu afganistandar erreskatatu eta gero, Australiako kostara hurbiltzen utzi ez zioten Norvegiako zamaontziaren izena. Ikus: http://en.wikipedia.org/wiki/Tampa_affair.

Australiako kontu zaharrak (I)

Aurreko batean, etxeko ganbaran pilatzen diren gauza zaharren artean, aspaldiko paper eta idazki sorta batekin egin nuen topo, ustekabean. Galdutzat nituen gutunak ziren, Australian izan nintzen garaian idatzi eta hainbat laguni handik bidalitakoak. Hona hemen orain dela hamar urteko kontu zahar haiek.
 
MYALL CREEK

Bingara herri txikia da, beste bat gehiago, ia elkarren kopiak dirudite herri hauek. Gelditu gabe pasatu behar nuen baina kale nagusian turismo bulegoa ikusi dut eta sartu egin naiz. Hango arduraduna edadeko andre atsegina da eta Delungrako errepidean -nire bidean- interes historikoa daukan zerbait dagoela esan dit. Myall Creek izeneko tokian monumentu bat eraiki dutela orain dela ez asko, XIXgarren mendean han hil zuten aborigen talde baten omenez. Halako zerbait ulertu dut behintzat.

Aurrera jarraitu dut. Errepidean ia ez dago trafikorik. Eguerdia da eta bero egiten du. Ingurua bakartia da eta paisaian muinoak, belardiak eta zuhaitz eta zuhaizti bakanak ageri dira.

Myall Creek-en, errepidetik 200 bat metrora, picnic mahai pare bat dago eta bertan, itzalean, eseri naiz. Hauxe da tokia baina monumenturik ez dut ikusten. Nire inguruko belardiaren berdintasunean zuhaitz banaka batzuk dira nabarmentzen den guztia eta urrunago, behealde batean, etxalde bat. Izan ere, ez dago monumenturik hemen. Ez behintzat lurretik gora altxatzen den gisakorik, nik espero nuen bezala, bidezidor bat baizik, azkenean ohartu naizenez. Bidezidorra belar eta elorrien artetik barneratzen da lautadan eta kilometro inguruko ibilbidea osatzen du. Tarteka, 50 metrotik behin-edo, oroitarri bat dago. Eta oroitarriok, bakoitzean grabatutako hitz eta irudien bitartez, 1838. urtean hemen gertatu zen sarraskiaren berri ematen dute.

Urte hartako ekainean dozena bat gizon txuri abiatu ziren zaldiz bere ganadua lapurtu edo zegoen bazkatokitik aldendu zuen jendearen bila. Abeltzainek aborigenen lurrak eta ur putzuak bereganatuak zituzten abelgorria hazteko eta haiek ganadua hil edo urrunduz erantzuten zuten. Gizonak Myall Creek-era heldu zirenean aborigen talde bat topatu zuten han. Inguruko kolonoek otzan eta  baketsutzat zeukaten talde hau eta ia gauza ziurra zen ez zeukatela zeikusirik ganaduaren aferarekin. Hala ere, zaldizkoek elkarrekin lotu zituzten 28 gizon, emakume eta haurrak, pilota handi bat osatuz bezala, eta arrastaka eraman zituzten inguruetatik. Gero tiroz eta matxetez denak akatu, gorputz adarrak moztu eta sutara bota zituzten.

Bidezidorra bihurgune pare bat egin eta zuhaitz idor batzuen ondotik igaro da. Han, gerizpe ziztrinaren babesean, harrizko jarleku bat dago eta bertan eseri naiz atseden pixka bat hartzera. Eguzkiak gogor jotzen du eta izerdia tantoka datorkit kopetatik behera. Inguruan ez da beste inor ageri, neu naiz Myall Creek-eko zidorreko ibiltari bakarra. Baina oroitarriek ez dute amaitu bere istorioa azaltzen. Laster itzalaren babesa utzi eta aurrera segitu dut.

Ez, ez dute amaitu. Esaten dute, orain, Myall Creek-ekoa ez zela gertaera berria edo apartekoa izan eta garai hartan burutu ziren sarraski handiagoen testuinguruan kokatu behar dela. Hurrengo oroitarriek  datu gehiago gehitzen dute. Ordurako hirietan sektore batzuk nekatzen hasiak ziren horrenbesteko krudelkeriarekin eta hiltzaileak epaituak izan ziren. Lehenengo epaiketan errugabe atera ziren baina bigarren batean gizonetatik zazpi errudun jo zituzten eta urkatuak izan ziren. Hura izan zen aborigenak hiltzeagatik txuriak urkatu zituzten lehen aldia. Hala ere, horrek ez zituen geldiarazi sarraskiak eta ia beste ehun urtez errepikatu ziren halako krimenak. Azkena 1928. urtean.

Bidezidorraren amaieran oroitarri handiago bat dago. Adiskidetzeko urrats bat izan nahi du ibilbide honek -dio- eta Australiako txuriek eta aborigenek elkarrekin eraiki dute.

Ibilbidean atzera egin dut astiro eta hasierako picnik tokira heldu naiz. Toki honetatik bidezidorraren eta oroitarrien arrastorik ez da somatzen. Inguruan dena geldirik dago. Errepidetik, oso noizean behin, motor baten hotsa iristen zait unetxo batez. Gero isiltasuna berriro. Eguzkia zeru-lur bakartien jaun eta jabe da, bero zakarra egiten du. Bizikletako motxila batetik liburu bat atera eta gerizpean eseri naiz, ur-botila ondoan dudala. Eta irakurtzen hasi naiz:

Australiako lehen biztanleak orain dela 45.000/60.000 urte iritsi ziren kontinente honetara eta badirudi itsasoz etorri zirela Indonesiatik, Timor-etik beharbada. Geroztik, Australiako klima eta lurretara egokitu eta hemen bizi izan dira. Orokorrean onartzen da munduan etenik gabe iraun duen kulturarik zaharrenetakoa dela eta batzuek diote Australiako hizkuntz-familia munduko zaharrena izan daitekeela. Euren artea, mitoak eta sinismenak munduko zaharrenen artean daude. Ehiztariak, arrantzaleak eta fruitu-biltzaileak ziren. Ez zeukaten buruzagirik edo aginte-egiturarik. Ez zuten arroparik janzten, ez etxerik edo aterpe iraunkorrik eraikitzen. Ez zuten hazirik landatzen edo abererik hazten. Ez zeukaten zeramikarik. Jabetzaren zentzua ia ezezaguna zen haientzat eta euren hizkuntzetan ez zegoen "bihar" edo "atzo" esateko hitzik.

James Cook nabigatzaileak 1770. urtean ezarri zuen Britaina Handiko bandera Australiako ekialdeko kostan. Esan daiteke une horretan hasi zela kolonizazio europarra eta Australiako aro modernoa. 17 urte geroago Inglaterrak erabaki zuen lurralde urrun eta ia ezezagun hura presondegi egokia izan zitekeela eta bere espetxeetatik lehen lapur eta gaizkile taldea atera, 11 itsasuntzitan sartu eta hara bidali zituen. Guztira 1500 lagun. 1778ko urtarrilaren 26an gaur Sydney dagoen tokira iritsi ziren eta horixe da gaur, hain zuzen, Australiako egun nazionala.

James Cook Australiako ekialdeko kostara heldu zenean sinpatiaz eta harriduraz begiratu zien han aurkitu zituen gizon-emakumeei. Bere egunerokoan hau idatzi zuen: "Batzuek pentsatuko dute lurrean dagoen jenderik mixerableena dela baina gu europarrok baino askoz zoriontsuagoak dira. Lasaitasunean eta berdintasunean bizi dira. Lurrak eta itsasoak bizitzeko behar den guztia ematen diete..." Hondartzan eserita edo kanoa txikietan arrantzan ari zen jende haren jokabideak ere harridura sortu zuen Cook eta bere gizonengan. Etorri berriak han egon ez balira bezala jokatu zuten: "...apenas jaso zituzten begiak bere zereginetatik". Cook-ek honako hau ere idatzi zuen: "badirudi ez dietela baliorik ematen guk eskeintzen dizkiegun gauzei... ematen du nahi duten guztia guk alde egitea dela".

Europar gehienek, ordea, basatitzat hartu zituzten, gizakien mailara iristen ez ziren piztitzat ia. Eta ikuspegi horrek XX. mendera arte iraun du. 1960an, Queensland-eko eskolaliburu batek horrela aurkezten zituen gutxigorabehera eta 1967ra arte Gobernu Federalak ez zituen hiritartzat hartu: ez zituen zentsu nazionaletan sartzen eta ez zeukaten botoa emateko eskubiderik.

Inork ez daki ziurtasunez zenbat bizi ziren Australian europarrak heldu zirenean. 300.000tik 1000.000ra pentsatzen da. Baina XIX. mendearen bukaera aldera 50.000 edo 60.000 baino gehiago ez ziren izango. Kolonoek ekarritako gaixotasunak, batetik, eta sarraskiak eta hilketak, bestetik, izan ziren beherakada horren arrazoia. Gaur egun aborigenak Australiako biztanleriaren %1,5 inguru dira eta nekazal inguruetan edo "outback"ean (Australiako barrualdeko eremu mortu apartatuak) bizi dira.

Lapurtutako Belaunaldiak (The Stolen Generations). Izen hori ematen zaie 1910. urtetik 1970.era bere familietatik indarrez urrunduak izan ziren haur aborigenen belaunaldiei. Gobernuaren politika izan zen eta haurrak estatuaren ardurapeko zentroetara, misioetara edo adopzio-etxeetara bidaltzen zituzten. Gurasoekiko loturak hautsiz, haur horiek "zibilizatzea" eta mundu txurian integratzea izan omen ziren esperimentu horren helburuak. Inork ez omen ditu zenbaki zehatzak ezagutzen baina badirudi hamarren batetik heren batera izan zirela guraso aborigenei lapurtutako haurren kopurua. Esan behar da 1960 arte Australiako estatu gehienetan guraso aborigenek ez zutela bere haurren lege-zaintza; estatuari zegokion eskubide hori eta beraz nahi zuena egin zezakeen. Askotan haurrei esaten zieten bere gurasoak hilda zeudela; beste batzuetan ez zituztela gehiago maite. Gurasoen artean, eta minaren ondorioz, alkoholismoa eta suizidioak goreneko mailara igo ziren. 16 edo 17 urte zituztenean haur hauek "libre" geratzen ziren. Aukera ez zen erreza orduan ere: bere jatorrizko komunitateetara itzuli, ordurako arrotzak zitzaizkien bizimodura eta jendartera edo gizarte txuriko aurreiritzi eta mesfidantzen artean aurrera egiten saiatu.

Azken 20 urteetan Australiako gobernuen politika aldatu egin da. Zenbait kasutan lurrak itzuli dizkiete komunitate aborigenei. Diru gehiago gastatu dute eskola eta hospitaletan eta baita komunitateetako ekimen eta egitasmoei babesa ematen ere. Baina ez dirudi horrek aldaketa handirik ekarri duenik. Gaur egun, bizi-kalitatea eta ongizatea neurtzen duten adierazle guztietan (lana, hospitalizazioa, suizidioak, haurren heriotzak, espetxeratzeak...) aborigenak beste australiarrak baino 2tik 20ra aldiz okerrago daude. Aborigenak australiar txuriak baino 20 urte lehenago hiltzen dira, bataz beste.

Orduak aurrera joan dira. Beroaren erasoa apalduz doa eta laster errepidean egotea zeregin atsegina izango da berriro. Haize leun bat atera du. Zuhaitz eta belar hostoei xuxurlatzen die eta hauek, bere lozorrotik esnatuta, kulunka jarri dira. Zeruan hodei gris beltzak azaldu dira eta haizea da orain Myall Creek-eko ahotsa. Bere desolamenduan badu leku honek hunkigarria den zerbait. Aurrera jarraitu behar dut. Liburua itxi, ordeka bakartiari azken begirada bat eman eta abiatu egin naiz.

Darwin, 2002ko martxoak 14