Trujillo (Peru). 2011ko urtarrila

Trujillo-ko Txirrindularien Etxea

Cuzco - Trujillo: 2600 km., 50 egun. Nondik nora: Cuzco - Abancay - Andahuaylas - Ayacucho - Huancavelica (Abra Apacheta eta Abra Chontan barrena) - Huancayo - Tarma - La Merced - Villa Rica - Puerto Bermudez - Von Humboldt - Tingo Maria - Huànuco - La Uniòn - Antamina meategia - San Marcos (Chavin de Huantar) - San Luis - Chacas - Carhuaz - Caraz - Tanguche - Trujillo



Miro por las calles esos
nombrecitos raros, y los saboreo
un poquito...
¿què culpas estarè pagando
para caminar tanto y tanto?

Jakin nahi baduzu hor goian idatzi dudan izen-soka luze horren atzean zer dagoen -geografikoki zer dagoen- mendiak imajinatu behar dituzu lehendabizi, mendiak eta maldak, altuera eta forma ugarikoak, alde guztietatik; saia zaitez haien arteko tolesdura, zoko eta sakonuneak irudikatzen ere: ibarrak, sakanak, haizpitarteak, errekak eta ibaiak, belardiak, zuhaiztiak (eukaliptoenak askotan)... Kolorea jarri nahi badiozu orografia malkartsu horri erabili batez ere berdearen tonu diferenteak eta baita, tarteka, marroiarenak ere. Zerurako, berriz, grisei eta kolore ilunei eman lehentasuna, urdina guztiz baztertu gabe. Irudia osatze aldera jarri dezagun orain bertan gizakiak egindakoa: etxetxoak non-nahi hasteko, gehien-gehienak pezozkoak eta txikiak; herritxoak eta hiriak ere han-hemenka, zapalak, alturako eraikuntzarik ia gabe, trinkoak; aldapan gora eta behera etengabe egiten duten bide luze politak (asfaltogabeak eta estu samarrak sarri), soroak eta lur-sail landuak (patata, garia, artoa, garagarra, babak...), harrobiak eta meategiak... Gizon-emakumeak datoz hurrena. Nekazariak dira asko eta asko, maiz aitzurra eta goldea edukiko dituzte ondoan -aldi bakanetan traktorra- eta ia-ia beti abereak (oiloak txerriak, behiak, ardiak, ahuntzak, idiak, zaldiak, llama eta alpaka taldeak...). Gizaki horiek hitz egiten dituzten hizkuntzak aintzat hartu ezkero, azkenik, bi adituko ditugu: ketxua eta gaztelera.


Ahaztuak izango ditut xehetasun asko eta asko, baina Peruko mendialdeko marrazki hala-holako bat (orokor-orokor bat) egiteko, emandako zertzeladak aski direla uste dut. Badira, hala ere, salbuespenak goiko izen-zerrendan, aurreko deskripzioarekin antzik ez duten bi toki. Lehena ondorengo izen hauen inguruan kokatu behar da: La Merced, Villa Rica, Puerto Bermudez, Von Humboldt eta baita Tingo Maria ere. Zergatik? Izen horiek beste nonbaitekoak direlako, beste jende, beste ohitura eta beste paisaia batzuk daudelako haien atzean: Peru erdialdeko oihan eta behe-lurretakoak, hain zuzen. Bigarren salbuespena zerrendari bukaera ematen dioten bi izenak dira: Tanguche eta Trujillo. Bi horiek ere beste nonbait kokatu behar dituzu: iparraldeko kostan, hango basamortu eta hondarretan.
Mendialdea, oihana eta kostaldeko basamortuak: horra hor Peruko hiru eremu geografiko nagusiak.


Badago, hala ere, beste toki bat lehenago aipatu ez dudana, aurrekoak ez bezalakoa, eder-ederra (ederrena nire irudiko). Mendialdean dago baina urruti, gora, apartean: Cordillera Blancako menditzar txuriak dira, hango esmeralda koloreko aintzirak, maldetan izoztutako glaziarrak, lainoak, elurra, bakardadea... Han ere izan naiz, goi-gailurretako lepoak zeharkatu ditut Trujillora iritsi baino lehentxoago. Nere Gabon-oparia izan dira bideok eta haiei esker adiskidetu naiz, nolabait, herri honekin, Perurekin.
...............................................................
GRINGO BATEN GOGOETAK ETA PURRUSTADAK

Mendiak maite ditut eta Perura sartu ezkero mendia ia besterik ez dut ezagutu. Aitzakiarik ez, beraz, alde horretatik. Eta hala ere, behin baino gehiagotan deseroso eta arrotz sentitu izan naiz, ez aurreko herrietan (Bolivia, Argentina...) bezain pozik. Abenduaren 5ean, La Union izeneko herrian nengoela, hauxe idatzi nuen nire egunkarian: "Ohiko mendiak, ohiko herriak, ohiko oihu baldarrak, ohiko giroa... Aurreratzea, hori da nire helburua, gogaituta nago, ez dut bidea gozatzen..."

Batetik ez naiz ohitu -noizbait bestela esan eta sinistu banuen ere- nire deitura eta izaera berrira: gringo bat naiz hemen eta hor daude, nire arroztasuna behin eta berriro gogorarazteko, egunero bazterretatik iristen zaizkidan hamaika oihuak. Hori du bizikletak eta bere abiada motelak: onerako eta txarrerako kanpoan zaude beti, denen agerian, gertu eta eskura. "Hainbesterako ote da "gringo" kontu hori?", pentsa lezake batek baino gehiagok. Bai eta ez. Etxeko eskaratzetik "¡Buenos dias, gringo!!" irribarre batez eta adeitsu esaten didanari "¡Buenos dias!" erantzuten diot nik, eta irribarrea gogoz bihurtu. Gringo horrek ez dakar nekerik, ez dauka garrantzirik. Kontua da askotan, zoritxarrez, ez dagoela ez egunonik, ez diosalik, ez lagun hurkoari hitza zuzentzerakoan gizabideak eskatzen duen bestelako kortesiarik. Bakarrik "gringo!!" soil eta lehorra, harrikada baten gisara. Beste nonbait ere esan nuen eta ez daukat horretaz dudarik: gehien-gehienetan ez dago asmo gaiztorik jokaera horretan, ohitura baldarra baino ez. Baina gogaitu egiten nau baldarkeria horrek, ez zait bat ere gustatzen.


(Honen harira eta gaia pixka bat aldatuz. Zabarkeria hori bera ikusten dut nik gidarien jokabidean. Mendi-errepide estuan bihurgunea "moztu" eta zuganantz zuzen-zuzen abiatzen den auto-gidariak ez dizu gorrotorik, ez zaitu hil nahi, nahiz eta itxura guztiek kontrakoa pentsarazi. Zeuk ibili behar duzu bizkor eta garaiz baztertu, zeure egitekoa da hori. Ez dago inongo legetan idatzita baina hala da eta denek dakite. Ahulenak - dela bizikleta, dela oinezkoa, dela beste edozer- ez dauka eskubiderik hemengo errepideetan, ikustezina da, eta kargu hartuko bazenio gidari axolagabeari eta bere trakeskeria aurpegiratu, harrituta begiratuko lizuke, ez luke agian jakingo zertaz ari zaren.)

"Dame plata, gringo", "dame propina"... bi urte dira Hegoamerikan nabilela eta hemen entzun ditut lehenengo aldiz halako eskaerak, halako deiak. Ez da oso jende pobrea horrela aritzen dena, ez dira berez eskaleak, nahiz eta une batez zu ikustean -gringo bat ikustean, alegia-, bai, eskale bihurtu. Batean lagunekin joasean ari den ume bat izango da, bestean beren auto ondoan eserita dauden familiakideen artetik etorriko da oihua, hurrena mozkor batek eskatuko dizu dirua, balantzaka zugana hurbildu eta bizikleta aurrean jarrita. Halakoetan gringo hitzaren zentzua zehaztu egiten dela iruditzen zait eta pentsatzen dut atzerritarrekiko estereotipoek, tokian tokiko uste eta aurreiritzien arabera eraikiak, nazio guztietan funtzionatzen dutela, denok dauzkagula geureak, denok izan gaitezkeela haien biktima zein borrero.

- ¿De què pais vienes, gringo?
- De Gringolandia, todos nosotros somos de allì
- ¿Ah, si? ¿y còmo es ese pais?
- ¿Por què me preguntas? Tù lo sabes mucho mejor que yo...


Abancay herrian, hotel batean ostatu hartu eta izena erregistro-liburuan idazterakoan:
- No, en ese libro no, ese libro ez para los peruanos. Aqui, èste es el libro de los... de los... americanos.
- Pero yo no soy americano...
- No importa... usted me entiende.

Andahuaylas inguruan. Bi neskato, sei edo zazpi urte ingurukoak, jolasean ari dira, makurtuta, errepide ondoan. Haien ondotik pasatzean burua altxatu eta esan du batek: "¡Hola amigo!", eta besteak segidan: "¡Hola compañero!". Harri eta zur utzi naute, sinisteak lanak ematen dizkit. Halako agur polit eta xaloak "gringo" ahalguztidunaren erresuman...!


Ayacucho baino lehen. Herritxo batera sartu eta haur talde bat oihuka hasi da nire inguruan: "gringo!", "gringo!"... Edadeko emakume bat hurbildu eta errieta egin die: "¿Es que no tienen educaciòn?"


Ez naiz Perura oso gogo beroz etorri, egia esan. Sartu baino lehenago ere banuen halako errezelo bat, banekien giroa diferentea izango zela hemen, nahasiagoa, zailagoa agian. Eta nire usteak bete dira. Usteak, aurreiritziak.... zenbateraino ote nago ni ere haien mende?
.............................................................
BOLIVIA GOGOAN


Ezinbestean konparatu egiten dut. Boliviatik nator eta gainera orain arte ibilitako herrietatik Bolivia da Perurekin antzik handiena duena. Baina Bolivia oso diferentea da. Oro har, zaharragoa, isilagoa eta lasaiagoa dela esango nuke eta jendea ere halatsu (liskar eta protesta politikoak, ordea, gogorrak izaten dira). Bai, boliviarrak isilagoak dira eta badute beste begiramen bat, beste modu zuhurrago bat arrotz batekin tratabidean hasteko. Baina ez dira horregatik hotzak edo urrunak (isiltasuna oihurik baldarrena baino etsai handiagoa izan daiteke), aitzitik nik oso gertu sentitu izan ditut, zerbait behar izan dudanetan gogo onez eta adeitsu hartu izan naute, gustora ibili naiz haien artean.


Horregatik harriduraz bete ninduen behin nire postontzira iritsi zen mezu batek. Bidai-kronikatxo bat zen, gazteleraz idatzia, eta nik ezagutzen ez nuen bikote batek -furgoneta batean Amerikan edo munduan barrena dabilen bikote batek- bidaltzen zuen; Boliviari buruz idatzitakoak utzi ninduen harri eta zur, zeren esan edota iradokitzen baitzuten (ez ditut oroitzen hitz zehatzak) txurienganago halako gorroto edo ezinikusi bat dabilela Bolivian azkenaldian eta indigenek gaizki hartzen gaituztela (bertako zein kanpoko izan). (1)


Nork bere esperientziak ditu, jakina, eta normalean esperientzia diferente eta pertsonal horietan oinarrituta moldatzen dugu, batetik bestera gabiltzanok, herri bati buruzko geure ikuspegia. Baina lehengo komentarioaren atzean beste zerbait zegoela iruditu zitzaidan, ez bakarrik ikusitakoa eta sentitutakoa baizik eta buruak ikusteko eta sentitzeko aurrez agindutakoa. Laburrago esanda, han aurreiritzi ideologiko bat zegoela pentsatu nuen. Izan ere, antzeko arrazoiak (txuriekiko gorrotoa Evo Morales lehendakari indigenak agintea eskuratu zuenetik) entzunda nengoen lehenago ere, beti Evo Moralesen aurkarien ahotik eta kritika politikoaren testuinguruan. Gainera, nola esplikatu nire esperientzia -eta Boliviara doazen gehienena, esango nuke- hain desberdina izatea?


Hirutan izan naiz Bolivian eta ezagutzen ditut hango bideak beste inongoak baino hobeto (nire herrikoak baino hobeto), departamentu guztiak zapaldu ditut. Orain dela 12 urte ibili nintzen aurreneko aldiz han, eta orduan baino txeratsuagoak eta hurbilagoak sentitu ditut boliviarrak oraingo honetan, ez alderantziz. Eta iruditzen zait egoera politiko berriak eragin bat izatekotan horixe dela logikoena, eta ez batzuek aipatzen duten gorrotoa. Nago boliviar asko lehen baino lasaiago eta bere buruarekin seguruago sentitzen direla orain. Baikorrago ere bai. Ezinegona eta etsaitasuna bazterketak pizten ditu eta ez berdintasunaren bideak.


(1) Aurkitu dut furgonetako bikote hark idatzitakoa, nire harridura piztu zuten lerroak. Ahaztuta nengoen Venezuelaz ari zirela eta Bolivia zeharka baino ez zutela ekartzen harira. Berdin dio, orduan bezala ez diot tankerarik hartzen komentarioari, guztiz irreala eta gezurrezkoa iruditzen zait. Uste dut garbi antzematen zaiola nondik dagoen idatzita, ze fobia-klase dauzkan oinarrian: "Sin duda, Venezuela es uno de los países del mundo en donde mejor nos han recibido, pero también es cierto que la cantidad de insultos gratuitos por ser extranjeros y blancos (da igual si vienes de Argentina, España, Estados Unidos o Rusia), se acerca al promedio boliviano." http://viajeros4x4x4.wordpress.com/2009/08/21/86-chavestan-un-nuevo-pais-en-sudamerica/
.............................................................

20010eko abuztuaren 26a da eta La Paz-eko lagun bat eta biok Soratara goaz bizikletaz. Gaua Achacachi herrian pasa dugu eta gaur goiz altxatu eta La Cumbre izeneko mendatea igotzeari ekin diogu. Goiza ederra da, zerua guztiz dago oskarbi eta Illampu menditzarraren gailur elurtuek (6485 m.) diz-diz egiten dute urdinaren azpian. Errepidea asfaltatua da eta La Cumbre gainditu eta gero bailararen hondorantz amiltzen da, aldapa behera larrian. Sorata 32 kmra dago.

Aldapan behera azkar goaz, bihurgunez bihurgune, kilometroak irentsiz. Toki batzuetan, hala ere, asfaltoa oso hondatuta dago, eta abiada moteldu eta kontuz ibili beharra dago. Halaxe noa orain, poliki-poliki, zulo eta kosketan erdi trabatuta. La Pazeko laguna aurrean dabil, urruti, ez dut honezkero ikusten.

Gizon bat dator oinez aldapan gora, errepidearen eskuineko aldetik. Nire ondora iritsi denean hizketan hasi zait. Ez diot ulertu esandakoa eta bizikleta gelditu dut. Gizonak hizketari ekin dio berriro baina laster konturatu naiz jai daukadala, hura ez baita gaztelera edo nik ulertu dezakedan beste edozein hizkera. Aimara behar du, pentsatu dut. Gazteleraz hasi natzaio, lasai eta irribarrez, barkatzeko baina ez dudala bere hizkuntza ulertzen, ez naizela bertakoa... Gizonak, ordea, bereari eutsi eta aimaraz segitzen du, lasai eta irribarrez bera ere, niri begira. Nire adinekoa da edo ni baino gaztexeagoa eta dibertitua ematen du. Susmoa hartzen hasia naiz hura dena jolasa baino ez dela, jolasa edo antzeko zerbait. Hala izan ere. Handik segundu batzuetara erderara (gaztelerara) pasatu da: ea nongoa naizen, ea nora noan, ez ez ote dakidan ezer esaten aimaraz... Akatsik ez du bere gaztelerak. Aimaraz dakidan esaldi paretxoa ahoskatzen saitu naiz, oso arrakasta eskaxarekin...


Elkarri agur esan eta aurrera noa, gertatutakoaz pentsatzen. Gizonaren jarrerak (adeitsua beti) mezu bat bidaltzea zuen helburu (hasiera-hasieratik konturatuta baitzegoen bera nik ez nekiela aimaraz, edo, behintzat, oso zaila zela aukera hori). Eta mezua honako hau zen: hemen gaztelera ez den hizkuntza bat daukagu, aimaraz egiten dugu hemen. Hori eman nahi zidan aditzera, hori zen bere jolasaren helburua. Baina aimara hizkuntza "ikusgarri" egin nahi horrek beste zerbait ere adierazten zuen: balioetsi egiten zuela. Baliorik eman izan ez balio ez zuen horrela jokatuko, garbi dago.


Nire bizikletakidearekin bat egin dudanean gertatutakoa kontatu diot. Ez da harritu, antza gizonak berdin jokatu du berarekin ere. Eta, orduan, oso gaiztoa iruditu zaidan komentario bat egin du: "Ondo iruditzen zait bere hizkuntzari eta usadioei eustea... baina ikasten jarraitu dezatela". Nire laguna boliviar petoa da, La Pazekoa, ez da indigena ez mestizoa, larruazala nik bezain txuria dauka, antropologo bezala lan egin izan du (edo lan egiten du) aldian behin eta ez da gisa horretako komentario bat entzuten diodan lehen aldia. Egun gutxi batzuk dira elkarrekin gabiltzala eta bere herrikide indigenak aipatu dituen bakoitzean haiek gutxiesteko izan da, zeharka eta disimuluz beti. Isilik entzun diot orain arte baina gaurkoa gehiegitxo da nire ustez: "Ikasi? Zeinek du hemen ikasi beharra? -mikaztu natzaio- Gizon horrek bere hizkuntza ezezik gurea ere ondo zekien. Baina zer dakigu guk eta, batez ere, zer dakizu zuk aimaraz?" (lau esalditxo zekizkien, antropologia estudiatu zuen garaian -ni baino zaharragoa da- ikasitakoak).


Ondo ezagutzen ditut Bolivako bideak, baina ez hain ondo bide horien atzean dagoena. Zertzelada batzuk kenduta ez dakit zein den jende honen historia, ez dakit zeintzuk diren eta izan diren elkarbizitzaren koskak eta gorabeherak. Interesatzen zait, eta begi onez ikusten dut, Evo Moralesekin zabaldu den ziklo politiko berria baina azaletik baino ez dut ezagutzen gertatzen ari dena... (1) Hala ere, baditut susmo batzuk eta susmo horiek esaten didate boliviar batzuk - txuriak eta maila ekonomiko altukoak, asko- beldur direla. Ez bere irabazpideak eta bizimodua arriskuan daudelako, ez "komunismoa" datorrelako haien nagusitasun ekonomikoa ahultzera edo ezabatzera. Aginte politikoa galdu eta Evo Moralesen etorrerarekin sektore horiek kolokan sentitu dutena, beharbada, beste zerbait izan da: nagusitasun kultural eta sinbolikoa, hots, Boliviako ikuspegi bat, erro oso sakon eta antzinakoak dituena, zeinetan indigena izatea (halako hizkuntza, kultura eta sinismenen jabe izatea) atzeratu, baliogabe -eta, beraz, menpeko- izatearekin uztartu izan den; berak, ordea, modernitatearen, kulturaren eta beste birtute askoren gordailu eta zaindari egiten zituen ikuspegi horrek eta ematen zien, halaber, nazioa gidatzeko eskubide logikoa, ia naturala. Pentsamolde xenobofo horri, eta berak eskaintzen zuen seguridade psikologikoari, desafio egin diete, seguruenik, azken urteotako aldaketek eta indigenen "ikusgarritasun" berriak (detaile bat, La Pazen ugari dira Boliviako banderarekin batera, edo hura gabe, bazterretan ikusten diren "wiphalak") (2).


Aimaraz hitz egin zigun gizonaren jarrerak, ziurrenera, badu zerikusia giro politiko berriarekin. Eta La Pazeko nire lagunaren erreakzioa ere goian esandakoaren argitan ulertzen dut nik. Gainera bera ez da aberatsa, ez dauka abantaila hori eta goian egon nahi badu gehiago azpimarratu behar ditu bere ustezko nagusitasunaren beste alderdiak. "Ondo iruditzen zait bere hizkuntza eta usadioei eustea... baina ikasten jarraitu dezatela", edo beste modu batera esanda: "Bai, bere hizkuntza, usadio eta abarrak izango dituzte baina gu baino gutxiago dira oraindik, asko falta zaie gure mailara iristeko".


(1). "La elección de Evo Morales como nuevo presidente de la República, más que ser un hecho sorprendente, puede interpretarse como el resultado de un proceso que va más allá del último lustro como muchos interpretan... se ha producido el "retorno del indio"; y no sólo eso... "parece que los indios han entrado dentro del juego y cálculo político". O sea, las identidades no han desaparecido sino que siempre estuvieron (aunque relegadas) y ahora se han politizado.
Lo que tampoco ha dejado de sorprender a muchos es que los protagonistas de esta irrupción en el terreno político y formal hayan sido los propios indígenas. Hasta hace pocos años simplemente eran considerados, desde una perspectiva muy folklórica y paternalista, como una parte simbólica de Bolivia: como los guardianes de la tradición, como sujetos anclados en el pasado y cómo una simple rémora ante los procesos de modernidad que progresivamente han ido alterando el escenario nacional".
http://www.revistafuturos.info/futuros14/emerg_bolivia.htm


(2) La wiphala (aimara: wiphala, "emblema") es una bandera cuadrangular de siete colores usada por las etnias de los Andes... fue reconocida como sìmbolo del Estado Boliviano por la constituciòn de 2008 en el artìculo 6 (II): "Los sìmbolos del estado son la bandera tricolor, rojo, amarillo y verde; el escudo de armas; la wiphala; la escarapela; la flor de la kantuta y la flor del patujù". (Wikipedia)
...............................................................

TXIRRINDULARIEN ETXEAK


Boliviarren aldean peruarrak saltseroagoak dira, ez dago dudarik. Baina saltsero izate horrek baditu bere alde onak ere: "gringo"ka hasten ez direnean inor baino jende beroagoa izan daiteke hemengoa. Orain nagoen tokia, Trujilloko txirrindulari-etxe famatua, horren froga garbia da.

Lucho eta Araceli dira etxe horren jabeak eta haien izenak aspalditik dira ezagunak kontinente honetako bizikleta-bidaiarien artean. Zer dira Ameriketako txirrindularien etxeak? Txirrindularientzat, trukean ezer eskatu gabe, ateak irekita dituzten etxe pribatuak. Haietan aurkitzen dugu lo egiteko eta atseden hartzeko toki seguru bat eta normalean familia baten -eta beste txirrindulari batzuen- lagunartea eta abegia.


Lucho bera txirrindularia izandakoa da (leihaketetan parte hartutakoa) eta aspaldi, oso aspaldi hasi zen txoko bat eskaintzen hemendik pasatzen ziren bizikletazaleei. Denen erregistroa darama. Liburu zaharrak miatzen hasi eta etxe honetara etorritako lehen txirrindularia topatu dut, liburuetan agertzen den lehena, behintzat: 67 urteko peruar bat, 1985eko urrian; bigarrenak Estatu Batuetako bikote bat izan ziren, urte bereko abenduan. Ni pasa den abenduaren 18an iritsi naiz eta erregistro-liburuko 1444garren postua egokitu zait, familia honen 1444garren gonbidatua naiz, beraz. Ez da marka makala, ez!!


Lucho eta Araceli familia umila dira, langile jendea. Orain hamar edo hamaika urte norbaitek ideia polita izan zuen: etxe honetatik urtez urte pasatutakoen artean dirutxo bat jarri eta Luchoren ametsetako bat errealitate bihurtzea, Frantziara eta tourrera joateko aukera eskaintzea, alegia. Ekimenak aurrera egin zuen eta guztiz arrakastatsua izan zen. 2000garren urtean, eta bisa lortzeko oztopo ugariak gainditu eta gero, Lucho Europara joan eta bi hilabete egin zituen han. Tourra gertu-gertutik jarraitzeko modua izan zuen gainera. Izan ere, norbaitek tourreko zuzendaritzaren babesa lortu zuen berarentzat eta lasterketak iraun zuen denbora guztian lehen lerroan eta "handi" guztien ondoan egoteko parada eman zion horrek. Lehengoan esaten zidan: "Han nituen, aldamenean, ordura arte argazkietan bakarrik ikusitako kirolari handi haiek, denen izenak nekizkien... sinisteak ere lanak ematen zizkidan, aldian-aldian neure buruari gogorarazi behar izaten nion egia zela, egiatan nengoela han."


Txango hartatik ekarritako argazki-liburuan orripasan ibili naiz gaur. Halako batean, ezaguna egin zaidan mutil handi bat ikusi dut Luchorekin argazki batean, biak kamerara begira. Oso fisonomista kaskarra naiz (eta une lotsagarri bat baino gehiago pasarazi dit horrek) eta, badaezpada, tentuz ibili eta galdetu nahiago izan dut: "Aizu Lucho, nor da hemen zurekin dagoena?". Begirada arraroa zuzendu dit, esanez bezala: "Benetan ez duzu ezagutzen ala txantxetan ari zara?" Gero erantzuna etorri da: "Miguel Indurain, zure herrikoa da, ba..."


Lucho Ramirez eta Miguel Indurain. Horra hor, elkarren ondoan, bi txirrindulari gogoangarri eta bi gizon prestu. Argazki polita.
.............................................................

"Etxe honetara datorrena bere etxean dago". Nerabe bat nintzela irakurri nuen esaldi hori auzoko lagun min baten etxeko -gurasoen etxeko- sukaldean eta garai urrun haietatik daukat gogoan gordeta (halaxe, euskeraz, halaxe ageri zen-eta lagunaren sukalde erdaldun hartan).

Asko eskatzen -eta eskaintzen- du esaldi horrek. Iruditzen zait ez dela erreza, nahita ere, hitz horietan dagoen mezuarekin, ongi etorri erabateko horrekin, konplitzea. Gertukoekin kostatzen da batzuetan, zer esanik ez ezezagunekin.


Luchok eta Aracelik ez daukate halako esaldirik etxeko inongo paretatan grabatuta baina nonbait behar dute, bihotzean-edo, bestela ez da aise ulertzen hemengoa. Harrigarriena ez baita milaka ezezaguni bere etxeko ateak zabaldu izana, harrigarriena ez da 25 urte eramatea hori egiten. Harrigarriena, nire ustez, honako hau da: mila eta enegarrena ez baizik eta lehena balitz bezala tratatzen dutela etxera iristen den bakoitza. Naturaltasun osoz, gauzak egiteko beste modurik ez balego bezala.
.....................................................................................................................

Bi aldiz izan naiz ni etxe honetan, lehena 1998garren urtean. Urte hartako eguberriak eta 1999ko hasiera ere hemen pasatu nituen, orain bezala. Liburu zaharrak astindu eta hantxe agertu dira orduko argazkiak, nireak eta beste ezagun askorenak, eta haien ondoan idatzitako iruzkinak, halakok egindako marrazkitxoak...


Liburuotako sekretuak: aurpegiak, izenak, datak, bideak, asmoak, abiapuntuak eta helmugak, era guztietako bizikletak (direnik eta harrigarrienak ere), ametsak, uneak, eskerroneko eta animoko hitzak hizkuntza askotan idatziak... urtez urte, liburuz liburu, orriz orri. Ehunka joan-etorriren, ehunka bizitzaren pusketatxo izoztuak. Halako batean ustekabe handia: bizikleta gainean hiru mutil gazte, 1988. urtean. Non? Houston-en again, ez nago ziur. Neu naiz haietako bat. Beste biak Gasteizko bi lagun dira, garai hartan bizikletakide nituenak: Ramon Ruiz de Larrinaga eta Fernando Presa, "Nandus".
"Houston-Buenos Aires, 20.000 km. bizikletaz", horrela deitu genion aspaldiko asmo hari. Perura iritsi baino lehen abandonatu nuen nik bidaia hura baina haiek ez, haiek honaino etorri eta argazki hura - orain ustekabean eta bertigo-sentsazio batekin iraganera eraman nauena- utzi zuten bisita-liburuan.


Gure lehen bidaia handia izan zen hura, urtebetekoa, abentura itzela! Nostalgia pixka bat sentitu dut garai haiek oroitzean eta lagun haiek -eta neure burua- orduko itxuran (ile-mataza eder hura!) berriro ikustean. Gutxi iraun du, baina, nostalgiak. Bere zimikoa laburra da, ez narama bueltan. Garai txarrak ez ziren izan, inondik ere, baina hain daude urruti... gainera nahiago dut oraina. Ez du horrek esan nahi ahaztuta ditudanik ordukoak, aitzitik ondo gordeta daramatzat gogoan bai bidaia eta bai garai hartako guztiak. Orduko bizipen eta lagunei esker naiz orain naizena, haiek ere ekarri naute hona eta nirekin dabiltza. Galera sentipenik ez dago alde horretatik.


Iraganera begiratu eta hura arbuiatu gabe "nahiago dut oraina" ateratzen zait, zalantzarik gabe. Eta uste dut, gainera, beti izan dela horrela. Geroa? Ez diot tankerarik hartzen, lanbroa da, baina hala-holako optimismo neurtu -zalantzati- batez noa lanbro horretarantz.


Iragana beste kontsolamendurik utziko ez didan eguna iritsiko ote zait noizbait? Ez dakit... baina une horren beldur naiz.
..............................................................................................................

NAFAR BAT PERU-KO OIHANEAN

80ko hamarkadako hasierako urteak ziren. Ondo gogoan daukat orduan irakurritako liburuaren izena eta baita azalean agertzen zen mutil ilehoriaren aurpegia ere. "America. Crònica de un viaje en bicicleta" zen liburu hura eta mutil ilehoria -liburuaren egilea- Jesùs Lòpez de Dicastillo nafarra. Uste dut miraz eta harriduraz irakurri nituela orri haiek: ia bi urteko bidaia bat... Amerika goitik behera korritu... bizikleta baten gainean... nola ote zen posible? Eta dirua? Eta mugak? Eta mendiak? Eta distantzia luzeak? Eta pisua? Eta...? Orain niri egiten dizkidaten galdera guztiak egiten nizkion nik orduan neure buruari. Liluratuta nengoen, abentura hartako magiak harrapatuta.


Liburu hura irakurri eta handik urte gutxira, 88garrenan, gu geu ginen abenturaren protagonista, gu geu ari ginen Amerikako kontinentea goitik behera bizikletaz zeharkatzen. Misterioa urratzen hasiak ginen. Izan zuen eraginik Dicastilloren liburuak gure lehen bidaia hartan? Baietz uste dut, ziur asko goranahia eman zion orduko gure hegada txikiari (bizikleta eta bidaiazaleak ginen jadanik), ikusmira zabaldu zigun, ametsa zehaztu eta hurbildu zigun.


Lehen bidaia hartatik ia hamar urtera misterioak indarrean eta deika segitzen zuen eta 1997an, bizikleta eta trasteak berriro hartuta, Amerikara bueltatu nintzen ni, bakarrik oraingoan. Hamahiru urte joan dira harrezkero eta hemen nabil oraindik, biderik bide eta lekurik leku. Eta pasa den abenduan erabaki nuen ezin nuela Perutik alde egin gure lehen "inspiratzailea" izan zen bidaiari hura ezagutu gabe, Jesùs Lòpez de Dicastillori bisita bat egin gabe. Izan ere, bera Peru erdialdeko oihanean bizi da aspaldiko urteotan, Puerto Bermudez izeneko herrian.


Ez ditut oihanak gehiegi maite -klaustrofobia pixka bat ematen didate-, aukeran nahiago ditut mendiak edo basamortuak, baina Puerto Bermudez-era eraman ninduen bidea nik espero baino politagoa izan zen. Lehendabizi, eta ustekabean, jaitsiera luze ikusgarri bat eskaini zidan, 85 kilometrokoa, La Cumbre izeneko mendateko gailurretik (Huancayo eta Tarma bitartean, 4200m) San Ramon-eraino (La Merced ondoan, 990 m.). Garbia da jeitsiera, ia etenik gabea, eta badu berezitasun bat inguru hauetan hain ohikoa ez dena: asfaltozko errepide berriari esker ia pedalik ikutu gabe eta ziztuan egiten da. La Merced-etik Puerto Bermudez-era 173 km inguru dago eta bide horrek ere -batez ere Villa Rica-tik aurrerakoak- badu edertasunik. Menditsua da, gorabehera eta zirrikitu ugarikoa, biztanle gutxikoa eta, oro har, inguru "basati" eta urrunek eskeintzen duten abentura irudipena -gero eta handiagoa Puerto Bermudez-era hurbildu ahala- eduki nuen han. Oihana eta bere berde bizia alde guztietan ziren eta asfaltogabeko bide estuak doi-doi eteten zuen landare eta zuhaitz oparotasun ia gehiegizko hura. Zubirik gabeko errekak eta ibaiak ez ziren falta eta duela gutxi arte, Jesusek geroago esan zidanez, bidelapurrak ere erruz eta lasai asko ibiltzen omen ziren zoko haietan.


Gauez iritsi nintzen Puerto Bermudezera eta ez zen zaila izan Jesus-en etxea - Albergue Humboldt izeneko ostatua- aurkitzea, galdetu eta agudo esango dizu edonork nora jo. Izatez, Puerto Bermudez txikia da, kanpotarrak gutxi eta gutxi horien artean bera ez da oharkabean pasatzen direnetakoa. Albergue Humboldt ilunpean zegoen. Kanpoko ezkilari eragin eta segituan etorri zen barrutik ahots bizi bat, nor zen galdetuz. Lorategiko atexkara hurbildu zen gizona ikusi nuenean ez nuen zalantzarik bat ere izan: 30en bat urteko aldea behar zuen baina aurpegi hura "Crònica de un viaje en bicicleta" liburuko azalean agertzen zen bera zen. Etxe barrura egin genuen. Mahai baten inguruan eseri eta zigarro bat eskaini zidan.


Bidaiariaren biografia labur bat: injiniaria zen Jesus eta lanpostu on bat zeukan, 70eko hamarkadaren amaieran, auto-enpresa handi batean. Hala ere, bizimodu konbentzional harekin ezin burutu eta noizbait, 80. urtean, lanpostua utzi eta garaiko doinu ezagun baten hitzei ("Vagabundear", Joan Manuel Serrat) jarraitzea erabaki zuen: beste lagun batekin Mexikora joan, bizikleta pare bat han erosi, eta hegoaldeko norabidea hartuta Amerikako bideetan barneratu ziren. Ia bi urte iraun zuen lehen bidaia hark segida luzea eduki zuen, eta hurrengo urteetan ugariak izan ziren Hegoamerikara, batez ere Peru eta Boliviara, egindako bisitaldiak. Bizikleta ez zuen, ordea, gehiago erabili. Haren ordez oinak baliatu eta tipi-tapa ibili zituen bi nazioetako bazterrak. Egunkari-kronika ugari eta beste bi liburu jaio ziren ibilera haietatik: " Crònica màgica de Peru y Bolivia, 8000 kms a pie" (Manuel Iradier literatur-lehiaketako lehen saria irabazi zuena) eta "Ayahuasca: la soga de la muerte". Euskal Telebistarako ere hainbat dokumental egin zituen eta, 1998. urtean, batetik bestera ibiltzeari utzi eta Peruko oihaneko baztertxo honetara etorri zen hemen etxe bat jasotzeko asmoz: bizitoki egonkor bat izango zen berarentzat eta aterpe bat bera bezalako bidaiarientzat. Horrela jaio zen "Albergue Humboldt" ostatua.


Etxea: "Albergue Humboldt" oso toki atsegina da. Pachis-Pachitea ibai zabalaren ondoan dago eta bi pisuko egurrezko eraikuntza da, inguru hartako etxe-eredu tradizionalaren arabera egina: zutoinen gainean altxatzen da eta beheko aldea irekia du, hormarik gabea. Lorategi txukun bat dauka inguruan eta begi-bistakoak dira, kanpoan zein barruan, jabeak tokiari eskaintzen dizkion arreta eta ardura. Ez omen dira, hala ere, asko bertara hurbiltzen diren bidaiariak edo bestelako bezeroak. Ohe baten bila dabiltzan peruarrek nahiago omen dituzte herrian dauden beste ostatuak, telebista daukatenak. Eta bestelako bidaiarientzat, Europakoentzat-eta, Puerto Bermudez urruti dago, ohiko turismo-bideetatik aparte samar.


Puerto Bermudez: herri koskor bat, kale guztiak ibiltzeko hogei minutu baino gehiago eskatzen ez duena. Kale asfaltaturik ez dauka. Argindarra bai, baina etenaldiak maiz gertatzen dira. Oso badaezpadako konexioa duten pare bat internet-toki daude, polizia, ibai-portutxo bat, dendak, jatetxeak, bi irrati...


Jesùs Lòpez de Dicastillo: pertsonaje bat. Bizia, berritsua, azkarra, memoria eta etorri handikoa, zazpikia, paisaiaren begiratze soilarekin etsitzen ez duten horietakoa. Herriko aferak interesatzen zaizkio eta parte hartzen du haietan: astean hiru egunetan irratsaio bat zuzentzen du herriko irrati batean eta irakurzaletasuna bultzatu eta "herritarren horizonte kulturalak zabaldu" asmoz biblioteka ibiltari bat jarri du martxan (Puerto Bermudez-eko biblioteka bakarra. Portzierto, erderazko liburu zaharrekin zer egin ez badakizu pozik hartuko dituzte han). Hamar urte daramatza Perutik irten gabe eta orain dela gutxi nazionalitatea eman diote. Batzuek diote, eta ni bat nator, izugarrizko antza duela marrazki bizidunetako aspaldiko heroi batekin -espinakak jaten zituen harekin-. Dena den, nik antz handiagoa hartzen diot fikziozko beste bi pertsonaia ezagunekin: Robinson Crusoerekin eta On Kixoterekin. Noiz bata noiz bestea ekartzen dizkit gogora.


Balizko herri bat (eta aholku bat, apaltasunez): bere ondoko ibaiaren nagitasun eta nagikeria berdinaz mugitzen den balizko herri bat daukat gogoan. Txikia da eta oihanean dago, munduko leku ezagun gehienetatik urrun eta aparte, eta hango erritmo jakinei gertaera gutxik egingo die traba; aldaketak (fisikoak baino gehiago bestelakoak) oso astiro baizik ez dira gertatuko, oso astiro baizik ez dira onartuko balizko herri hartan. Orain 12 urte kanpotar bat iritsi zen bertara eta etorrera hark, urmael geldian erortzen den harriaren antzera, uhinak sortu zituen herriko bizimoduaren uretan. Etorri berriak bere zakutoan zekartzan ikuspuntu, pentsamolde, iniziatiba, ideia eta haize berriek eragin zituzten uhinok eta, halakoetan gertatu ohi denez, berritasunezko dardar haiek oihaneko biztanleen bizitzak astindu eta aberastu zituzten. Baina talkak gertatu ziren, ezinbestez ia. Hartu-emana ez zen beti liskarrik gabea izan. Kanpotarraren espiritu kritiko eta zorrotzak -eta ozen eta hinki-hanka handirik gabe jarduteko joerak- bat baino gehiago asaldatu zuen. Dena den, katramilak katramila, nire balizko herria askoz toki interesgarriagoa izan zen handik aurrera, eta hala da oraindik ere, hori dio, behinik behin, herritar batek baino gehiagok (eta erantsiko du ondoren: "kontuz baina, "interesgarriago"k ez du "erosoago" esan nahi, ez dira biak nahastu behar"). Kanpotarrak ere aspaldi utzi zion kanpotar izateari eta, maiz aitortzen ez badu ere, zor hori dauka balizko herriarekin, han aurkitu baitzuen beste ezein lekuk ordura arte eskaini ez ziona -eta, aldez edo moldez, denok bilatzen duguna "mundu zabal eta arrotz" honetan-: etxe baten babesa bizitzeko eta toki bat, munduan eta munduarekin egoteko. Balizko herri hartan...
Eta hala bazan ez bazan...
Aholkua: ahaztu zait honezkero... Bego horretan.


Bospasei egun eman nituen nik Dicastilloren uhartean, berak berarentzat eta besteentzat oihanaren erdian eraiki duen babesleku lasaian. Bospasei egun goxo, ahaztuko ez ditudanak (hala gertatzen zait etxeko norbaitekin elkartzen naizen gehienetan). Christian izeneko mutil aleman bat ere bazegoen han, eta kontu-kontari, kafe edaten, zigarro erretzen eta xake-jokoan joan zitzaigun denbora. Ez beti harmonia oso-osoan, hala ere. Bitxikeria bat kontatuko dut: xake-jokoa gustatzen zaigu bioi eta, nonbait, jokalari lehiatsuak gara. Partida batean, jokaldi bat zela-eta, biziki haserretu ginen. Txinparta bat izan zen, suziri bat indarrez lehertu eta handik laster itzali zena, baina leherketaren bortitzak itsutu egin gintuen une batez. Partida hura baliogabetu, eta hurrengo egunetan gure lehiaketarekin jarraitu genuen. Berdinketa: hori izan zen azken emaitza.


Alde egin nuen goizean Jesusek galdetu zidan ea ez nengoen nekatuta, hamairu urte askotxo zela, bera bai, azkenean aspertu zela batetik bestera ibiltzeaz, motxila arratsero hustu eta biharamunean berriro bete beharraz, behar zuela bareune bat eta horregatik eraiki zuela Puerto Bermudez-eko aterpea. Egia erantzun nion nik, ezetz, motxilak behin eta berriro desegin eta eginagatik ere ez nengoela nekatuta, eta munduari beste buelta bat emateko eta hartaz gozatzeko gai sentitzen nintzela (bromatan esan nuen hori). Hala da, nork bere bideak ditu eta ni ez nintzateke gai izango Jesusek egin duena egiteko, ez dut horretarako indarrik. Aurrera jotzeko, ordea, bai. Mugimendua eta horizonteak behar ditut nik, "hari fin" horretan aurkitzen dut nolabaiteko oreka. Beste zerbait ere aurkitzen dut edo ematen didate mugimendu eta horizonte horiek: alferrik ez nabilelako, nonbaitera noalako (auskalo nora, ordea!) irudipena.


Lerro hauek amaitzeko agur esango diot Dicastillori eta suerterik onena opa. Gogorarazi nahi diot, baita ere, berdinketa bat daukagula noizbait hautsi beharrekoa. Ez adiorik, hortaz!
...............................................................


PUNTA OLIMPICA


Aurtengo lehen euriekin abiatu nintzen Cuzcotik, pasa den urriaren bukaeran. Mendialdeko bideak aukeratu nituen handik Trujillora -orain nagoen tokira- etortzeko eta horrek esan nahi du gailurrik gailur eta gainik gain ibili naizela, oso salbuespen gutxirekin, denbora guztian: bi mila metro igo, bi mila metro jeitsi, behin eta berriro, eguna joan, eguna etorri. Ibilbidearen perfil grafikoak sismografoek marrazten dituzten lerro puntadun erotu horien antza du. Atseden gutxi hankentzat eta opari handia bihotz-begientzat. Ohi bezala, tokirik altuenak izan dira ederrenak. 4000 metro inguruko mendateak ugariak izan dira, 4500etik gorakoak ez horrenbeste, hiru baino ez. Hona hemen horiek, Cuzco eta Trujillo bitartean igo ditudan 4500 metrotik gorako hiru "handiak":


- Abra Apacheta (4746 m, Ayacucho eta Huancavelica bitartean)
- Paso Chonta     (4853 m,         "                       "                 "       )
- Punta Olimpica (4890 m, Mendikate Txurian, Chacas eta Carhuaz bitartean)


Lehenengo biak zeharkatzen dituen errepideak aipamen berezi bat behar du, titulu-emaileek domina bat eman diote-eta: "Lau mila metrotik gorako munduko errepiderik luzeena" omen da bera , edo "The highest continuous road in the world" titulu-banatzaileen hitz berdinekin esateko. Ayacucho eta Huancavelica bitartean dagoen 155 kmko tartea da, eder askoa. Dena den, nire goiko itzulpena ez da zehatz-zehatza izan, 155 kilometro horietan bidea 3970 metrora jaisten delako bitan.


Altuenetakoa izan ez arren beste mendate batek ere merezi du, nire ustez, aipamen bat, bere edertasunagatik: Abra Huanacocha, 4350 metrokoa. Callejon de Conchucos izeneko bailaran dago, Huari eta San Luis herrien bitartean (Mendikate Txuriaren ekialdean).

Eta beste aipamen berezi bat, bere edertasunagatik, lasaitasunagatik eta kontraste bortitz-bortitzengatik, honako bide honi: La Union herria eta Antamina mehategi erraldoia lotzen dituenari (jarraibideak: La Unionetik abiatu eta 11 kmra hartu eskumako pista, zubitxoa zeharkatuta. 36 km aurrerago pista polit horrek Antaminara doan bide asfaltatuarekin bat egingo du. Antamina Peruko meategirik handiena da eta ederra izandako mendi-inguru batean dago, 4300 metroko altueran. Bideak meategia inguratzen du Callejon de Conchucos-era (San Marcos herrira, 45 km.) jeitsi baino lehen, eta uste dut ikuskizunak merezi duela, espiritua goratzen duten horietakoa ez bada ere. Hango triskantzak eta mendi larrutuek zer pentsatua ematen dute.


Eta dominen banaketarekin amaitzeko, nire lehen saria eta munduko aipamen, laudorio eta gorazarre guztiak Punta Olimpica mendatearentzat. Inoiz igo dudan mendaterik ederrenetakoa eta ikusgarrienetakoa. Edo beharbada, memoriak huts egiten ez badit, ederrena eta ikusgarriena.
......................................................................................................................

Punta Olimpica. Gailurrerantz.

Perun daude, Mendikate Txuria delakoan ("La Cordillera Blanca"), Ande mendietako bigarren gailurrik altuenak, Argentina/Txileko mugan kokatzen direnen ostean. 5000 eta 6000 metroko ezin konta ahala gailur dira eta mundu guztiko eskalatzaile eta mendizaleak erakartzen dituzte (zenbatu ditzagun altuenak: sei milatik gorako hamasei gailur ditu Mendikate Txuriak eta 5500 eta 6000 bitarteko hamazazpi). Peru-ko mendirik altuena, Huascaran (6768 m.), han dago eta berak ematen dio izena ia mendikate osoa bere barruan hartzen duen parke nazionalari. Pentsatzen da 260 glaziar inguru ere badaudela mendiotan, baina zoritxarrez, atzeraka doaz eta haien eremua nabarmen urritzen ari da. Batzuk zeharo urtu eta desagertu dira dagoeneko.


Bi bailarak dute Mendikate Txuria mugatzen eta zedarritzen; bakoitza katearen alde batetik doa, ezker-eskuin, harekin paraleloan, eta haietan daude mendiotara hurbiltzeko herri eta bide nagusiak. Mendabaldean dago ezagunena, Callejon de Huaylas izenekoa (Huaraz hiria hor dago); ekialdean umilago bat, askoz bisitari gutxiago hartzen dituena eta ia bide asfaltaturik gabea: Callejon de Conchucos. Pare bat bidek Mendikate Txuria alderik-alde zeharkatu eta bi bailarok lotzen dituzte. Haietako batean dago, Huascaran mendiaren oinean, Punta Olìmpica mendatea.
.......................................................................................................................


Cuzcon entzun nuen Punta Olimpica izena aurreneko aldiz, "eder-ederra omen da mendate hura", esan zuen afari batean lagunarteko norbaitek, eta, ondoren, non zegoen galdetu nion nik eta kokapena mapan marraztu. Ia hilabete eta erdi beranduago Callejon de Conchuchos bailarako San Luis herrian nengoen, mendate haren ondo-ondoan, eta ez nekien zer egin, ez nekien zein bide hartu eta egun askotxo ziren duda harekin nenbilela.


Bi aukera nituen: lehena Punta Olimpicara igo eta handik Callejon de Huaylas-era jaistea. Bigarrena: mendikatea zeharkatu barik aurrera jotzea, iparralderantz, bailararen goiko muturrean dagoen Sihuas herriraino. Biek ala biek Cañòn del Pato-ko haizpitartera eramango ninduten eta handik barrena kostara eta nire azken helburura, Trujillo hirira.


Mendatea igo ala ez, hori zen nire zalantza, eta igoeraren zailtasuna zalantzaren eragilea. Alturak baino gehiago eguraldiak kezkatzen ninduen, edo, hobeto esanda, bien konbinaketak. Euriak hasiak ziren eta zeru lainotuak eta zaparradak ia eguneroko kontua ziren, auskalo ze giro aurkitu behar nuen han goian, ia 5000 metrotara. Distantzien kontua ere bazegoen, bidea oso txarra omen zen eta ez nekien zehazki zenbat kilometro zegoen abiapuntutik -Chacas herritik- gailurreraino, ezta gailurretik bestaldeko lehen herriraino ere, eta ezinezkoa zirudien hura argitzeko gauza zen norbait aurkitzeak (1).


San Luis-en galdezka ibili nintzen, ea gailurrerako bidean, edo gailurrean bertan, ezer ote zegoen, nekazari-etxerik, artzain bordarik, inolako aterperik... Teilatupe bat nahi nuen, estalpe bat gaua pasatzeko edo, premia izanez gero, ekaitzetik babesteko. Ez nuen kanpatu nahi, nire denda zaharrak itogin gehiegi zeukan gau euritsu bati behar bezala aurre egiteko.  "Despuès de Chacas no hay nada, ni pueblos, ni casas, solo silencio", esan zidan janaridenda batean gizon batek; galdera bera egin nion beste bati gero eta antzeko erantzuna jaso nuen, "las primeras casas estàn despuès de la cumbre, lejos... hasta allì solo silencio". San Luis-eko apaiz italiarrekin ere hitz egin nuen eta haiek Punta Olimpicatik ez joateko aholkatu zidaten, bidea oso txarra zela eta gainera ez nuela, ziur aski, ezer ikusiko, lainoak paisaia ezkutatuko zidala. Neukan alternatiba bestalde, Sihuas herriraino joatea, ez zen txarra, gutxi ibiliak eta ederrak omen ziren hango bideak ere.
Gau hartan, lotara jarri nintzenean, erabakia hartuta zegoen: Sihuas-era joango nintzen. Punta Olimpica, bideko beste hainbat eta hainbat toki bezala, atzean geldituko zen, aukera hobe baten zain.


Auskalo, ordea, zer gertatu zen gau hartan, auskalo nor edo zer ibili zen nire ametsetan azpilana egiten, lotutako hariak askatzen eta haiekin oihal berria josten. Badakit ondo lo egin nuela eta biharamunean, esnatu nintzenean, aurreko gaueko erabakia azpikoz gora jarrita aurkitu nuela: ez, ez nintzen Sihuas-era joango, igoko nintzen Punta Olimpicara, barneratuko nintzen isiltasun hartan. Gainera nire azken goi-mendatea izan zitekeen hura, aurrerantzean, eta Alaskaraino, nekez topatuko nuen halako alturarik berriro. Aprobetxatu beharra zegoen aukera hura, ez zen besterik egongo.
...............................................................................................................................

Punta Olimpica. Azken igoerako sigi-sagak

Ez naiz gehiegi luzatuko igoeraren xehetasunak ematen, merezi badute ere. Esango dizuet, hala ere, Chacas herritik abiatu nintzenetik zeru goibelak eta lainoa izan nituela lagun, baina ez zizkidatela hargatik mendi zokoak ezkutatu, eta zoko haiek eder apartak iruditu zaitzaizkidala, zinez ikusgarriak. Ia igoera guztian menditzar elurtuak eta haien glaziarrak aurre-aurrean izan nituen, gertu, eskura ia; lakuak eta aintzirak ere -esmeralda kolorekoak batzuk- inguruan, baso zaharraren pusketatxoak, belardiak, harkaitzak, errekak.... Eta edertasun hura -eta gu guztiok- bilduz eta ohiko mundutik areago bakartuz, izara mehe bat: iragarritako isiltasuna.


Mendatearen gainak ia azken unera arte ez zuen ageririk eman, igo bitartean zaila zen igarzea nondik joko zuen bideak, non eta nola aurkitu behar zuen mendi puxka haiek gainditzeko pasabidea. Aurkitu zuen azkenean eta, bihurgunez bihurgune, maldan suge bat bezala kiribilduz, ekin zion azken malkarrari. Tontorra toki goibela eta arraroa da, arroka beltzezko ertz zorrotz eta ilun bat, eta hartan egindako ebaki meharretik barrena igarotzen da bidea bestaldera. Giroa negu gorrikoa zen han, elurra ari zuen, eta behe-lainoak, orduan bai, inguruko gailurrak estaltzen zituen. Arratsaldeko ordu biak ziren eta Chacas herritik lehen argi-printzekin abiatua nintzen, goizeko seietan: 8 orduko bidea, beraz, eta kilometro-zenbagailuak esaten zuenez, 33 kmko distantzia. Gainditutako desnibela, 1500 metro.


Tontorretik behera bidea gorakoan baino are okerragoa izan zen, bizikleta gainean ozta-ozta ibiltzeko modukoa. Alde hartan lainoak glaziarren beheko muturra baino ez zuen uzten agerian, baina gailurren faltan beste zerbait eskaini zidan paisaia hark: mendiz eta lainoz inguratutako bailara berde eta luze bat behealdean, harrigarri ederra bere bakardadean. Shangri-La berri bat.


Arratsaldeko seietan, iluntzeko gutxi falta zela, Huascaran-eko parkezainen etxera iritsi nintzen. Gailurretik harainoko 28 kilometroak egiteko 4 ordu behar izan nituen. Paulino parkezainak eta bere laguntzaileak beso zabalik hartu ninduten eta gaua han pasa nuen, haiei esker ez nuen kanpoko giro bustian kanpatu beharrik izan. Haiek esan zidaten igoeran ikusitako bi mendi handiak - bien arteko lepoa zeharkatzen du mendateak- ziur aski Contrahierbas (6036 m.) eta Nevado Ulta (5536 m.) zirela, eta ez Huascaran, nik pentsatu bezala. Huascaran jeitsieran ikusi beharko nuen, oskarbi egon balitz.

Gailurra

Biharamunean, esnatu bezain pronto, Paulinok albiste on bat eman zidan: Callejon de Huaylas-eko errepidea irekita zegoen berriro, herritarrek -matxinatuta astebetez Conococha aintziran egin nahi duten meategiagatik (2)- protesta bertan behera uztea erabaki zuten, bidea libre zegoen. Goiz hartan bai, Huascaran mendiak garbi erakutsi zidan bere kasko txuria eta arratsaldean Caraz herrira arazorik gabe iritsi nintzen, nahiz eta errepidean ugariak izan barrikaden arrastoak. Istiluak, antza, gogorrak izan ziren eta entzun nuenez nekazari bat gutxienez hil zen poliziarekin izandako borroketan.


Hurrengo egunean, Cañón del Pato haizpitarte ospetsuan barruratu eta kostaldera jo baino lehen, penaz begiratu nien nire ezkerraldeko mendi ilunei: han ez zen elurrik, ez zen izotzik, ez zen glaziar-aintzirarik eta eskalatzailerik, baina eder-ederrak begitantzen zitzaizkidan: Mendikate Beltzeko tontor soil eta bakartiak ziren. Isiltasunaren erresumakoak haiek ere. Baina aurrera jo nuen, Trujilloko etxea eta hango lagunak zain nituen. Pozik nindoan. Dohain hori dute bizikletak eta gailurrek, ukendu bat direla. Gringo garela ere ahazten zaigu haien konpainian.

(1). Perun, gehienetan, errepide-distantziak neurtzeko, denbora -motordun ibilgailuek behar dutena- erabiltzen da, eta ez kilometroak.


(2). Conocoha aintziran jaiotzen da Santa ibaia, Callejon de Huaylas guztia eta han dauden herriak zeharkatzen dituena. Meategi berriak hura kutsatuko duela uste dute herritarrek eta egitasmoa bertan behera uzteko eskatzen zuten. Protestaldiari bukaera ematea behin-behineko erabakia izan zen eta abian jarritako negoziazioaren emaitzek erabaki behar omen zuten handik aurrerakoa. Albisterik ez zait iritsi harrezkero, ez dakit zer gertatu zen negoziazio haietan.
..............................................................................................................................


Ia hilabetea eman dut Trujillon eta etzi abiatuko naiz, hemen dauden beste bi txirrindulari frantsesekin batera. Lucho gurekin etorriko da, pixka batean behintzat, Chiclayoraino-edo. Pacasmayo-tik aurrera bakarrik jarraituko dut nik, mendietara berriro igotzea baita nire asmoa: Cajamarca, Chachapoyas, Jaen... Handik Ekuador-era muga txiki batetik (Namballe/Zumba) sartu nahi dut. Vilcabamba eta Loja izango dira mugaz bestaldean aurkituko ditudan lehen herri ezagunak.


Izan ondo.
Lorenzo Rojo
Trujillo, Peru. 2011ko urtarrilak 15