ASUNCIÓN, PARAGUAI
2009ko abuztuan eta
irailean izan nintzen Paraguain. Boliviatik nentorren eta Argentinarantz
nindoan. Paraguai zen orduan Hegoamerikan bisitatu gabe neukan herrialde
bakarra (Guaianak ez ditut kontuan hartzen)
Hiri apala da Asunciòn, lasaia, aparteko
ñabardurarik gabea, nire gustukoa. Ez da hiri zatarra. Borges-ek
Montevideogatik aipatzen zuen "patioko argia" -ertzak leuntzen dituen
argi lasai eta nagi hori- ez da falta hemen ere (Montevideo es lo que Buenos Aires fuè, una ciudad con luz de patio,
idatzi zuen Borges-ek). Garai honetan, gainera lapacho zuhaitzak loretan daude eta horrek inguruak edertu eta
graziaz eta kolorez betetzen ditu. Bai, kalera irten eta kolore eta lurrin
bioletaren arrastoak nonahi ageri dira egunotan, goiko adarretan zein beheko
asfaltoan, lore-hosto eroriek orbel more batez estaltzen baitute lurra ere.
Asunción, harparen hiria: horrela ere esaten omen dio batek baino gehiagok.
Zentzu guztietan perfil bajoko hiria da (erdialdeko auzoez ari naiz beti "hiria" esaten dudanean, ia ez dut besterik ezagutu). Eraikin gehienak -gustu txarreko dorre garai batzuk kenduta- txikiak dira, bi edo hiru alturatakoak gehienez, eta antigoaleko etxe ugari dago tartean, estilo neokolonial edo neoklasikokoak, polit askoak. Erdialde historikoa Paraguai ibaiak egiten duen badia baten aldamanean dago. Han fundatu zen Asunción eta han daude, gaur egun, bere eraikin enblematikoenak, hiriburu honetara inguratzen garen turista apurrontzat derrigorrezko bisita direnak: lehendakariaren jauregia, kabildoa, katedrala, parlamentua... Handik ibili nintzen atzo eta baita herenegun ere. Gauza batek eman zidan atentzioa, gauza bitxi batek. Paraguaiko botere gorenen sinbolo eta egoitza diren etxe agurgarri horien ondo-ondoan, ibaira bitartean dagoen zerrenda estuan, txabola-auzo bat kokatzen da, Chacarita. Palacio Legislativoko eraikin moderno eta distiratsuko eskalinata nagusitik ehun metro eskasera, parke txiki baten bestaldean, uralitaz eta ohol pusketaz egindako lehen etxetxoak altxatzen dira. Jauregiko harmailadi horretatik jeisten diren gizon eta emakumeek horixe ikusiko dute aurrez aurre, ezin beste nonbaitera begiratu; eta kalea zapaldu eta haien auto dotoreetan sartu baino lehen, daitekeena da haur zapata-garbitzaileren bat edo beste haien aurretik igarotzea - bizkarretik zintzilik, egurrezko kutxatxoan, lanerako tresnak-; eta daitekeena da, haruntzaxeago, auzoaren sarreran -zaldi gaineko gerlari ezpatadun harroaren estatua inguruan- kometak airean darabilzkiten haurren algarak ere haienganaino iristea. Ezin esan, beraz, herri honetan klasismorik dagoenik, ez behinik-behin gizarte-klaseen arteko distantzia handirik. Non topatu daitezke, bestela, jende umilena eta gorena hain batera, hain hurbil eta elkarturik? Toki gutxitan, nire ustez. Harmonia inork hautsi ez dezan legearen zaintzailerik ez da falta inguruotan. Poliziaren presentzia nabaria da baina ez hainbeste armena. Giroa lasaia da, ez da igertzen tentsiorik.
.............................................................
Ez dakit aingeru goardakorik dagoen ala ez, baina baldin badago zor batzuk ditut nik berarekin. Libratu nau ataka gaizto batzuetatik. Azkena Asunciónera sartu nintzen goiz eguzkitsuan bertan. Hiriko sarrera zen eta lasai nindoan ni bazterbidetik, eskuma-eskumatik. Halako batean, abiadan doazen pneumatikoek bat-batean frenatzean ateratzen duten deiadar luze eta agonikoa aditu nuen, ezin ozenago, nire atzean. Deiadar horren larritasuna arimaren azken zirrikituraino iristen da eta segundu batez ez dakizu ondoren zer etorriko den. Oraingoan ezer ez, ez zen ezer gertatu. Errepidetik baztertzen nintzenarekin batera, burua apur bat jiratu eta begi izkinarekin autoa ikusi nuen atzean, nire ondo-ondoan, ia geldirik. Nolatan ez ninduen ikusi ez dakit, baina ia aurrean eraman ninduela bai. Bihotza taupadaka hasi zitzaidan, bularretik irten beharrean, eta uste dut autoko gidariarena ere ez zebilela nirea baino lasaiago. Aurrera jarraitu zuen poliki-poliki, zer egin ondo jakingo ez balu bezala. Bere onera etorri zenean abiada azkartu eta trafikoaren erdian galdu zen. Orduan abiatu nintzen ni ere.
.....................................................................
Larunbatero udalak ikuskizunak eta musika emanaldiak antolatzen ditu erdialdeko enparantzetan. Hantxe izan naiz lehentxoago. Neska gazte batek harpa nola jotzen zuen ikustera gelditu naiz. Txundituta utzi nau, ez nekien musika-tresna horretatik halako doinu eta soinu goxoak atera zitezkeenik! Ederra!!
.....................................................................
Paraguai. Hegoamerikako azken herrialdea, inor txundituko duen edertasun apartekorik gabea, nazioarteko paisaian harri koskor bat baino gutxiago nabarmentzen dena, kontinente honetara etortzen garen bidaiariok ia beti ahaztua. Eduardo Galeanok, ordea, maiz aipatzen du bere liburuetan. Berak dioenez, XIX. mendean herri "gris" hau exenplu bat zen. Garapen ekonomikorako eredu propio eta independente baten oinarriak jarriak zituen eta Hegoamerikako herririk aurreratuenetakoa zen.
"La primera línea ferroviaria, los primeros telégrafos y la primera fundición de hierro de toda Sudamérica eran instalados en las ciudades de Asunción e Ybycu'i, mientras que el primer buque hecho en Latinoamérica y uno de los primeros del continente, el "Yporã", con una fornida coraza de acero, era botado en los astilleros de Asunción. Semanas antes de la muerte de Carlos Antonio López (presidente paraguayo entre 1844 y 1862), el Paraguay era un país sin desempleados. La educación era obligatoria y gratuita con casi 30.000 niños en las escuelas (resultado obtenido en menos de 15 años). Las industrias textiles, siderúrgicas y de la construcción empezaban a dar sus primeros pasos, favorecidas por las políticas proteccionistas implementadas en su favor. Todo indicaba que el Paraguay se convertiría en un punto de referencia en la economía de los países del Nuevo Mundo." (Wikipedia)
Atrebentzia hori, ordea, oso garesti ordaindu zuen. Inglaterrak finantziatuta, Brasilek, Argentinak eta Uruguaik gerra deklaratu zioten (Guerra de la Triple Alianza, Aliantza Hirukoitzaren Gerra, 1864-1870). Gerra hori amaitu zenean Paraguai guztiz suntsituta zegoen, esperientzia eta eredu arrakastatsu haiek hilik, eta haiekin batera Paraguaiko gizonezkoen % 80 edo % 90 ere bai.
"Existen varias teorías respecto de los detonantes de la guerra. En esencia, el revisionismo argentino y la visión tradicional paraguaya atribuyen un rol preponderante a los intereses del Imperio Británico. La visión alternativa pone el acento en la agresiva política del mariscal Solano López (presidente paraguayo) respecto de los asuntos rioplatenses...La financiación de la guerra la obtuvieron mediante las casas de empréstitos británicos, que veían conveniente el conflicto contra Paraguay, uno de los pocos países que no había caído en su tutela económica. El proteccionismo le produjo al Paraguay un gran desarrollo económico en comparación con otros estados sudamericanos.
La guerra terminó —en el combate de Cerro Corá— con una derrota total de Paraguay, que conllevó incluso un desastre demográfico: la población del país, aproximadamente 1.525.000 personas antes de la guerra, fue reducida a unos 221.000 luego de ella (1871), de los que solamente unos 28.000 eran hombres. Según otras fuentes, murieron cinco sextas partes de su población. Otros historiadores, como el argentino Felipe Pigna, ajustan estas cifras a 1.300.000 habitantes antes de la guerra, quedando reducida a 300.000 después de la misma, la mayoría sólo niños y mujeres.
Paraguay perdió gran parte de su territorio (169.174 km²) y fue obligado a pagar una abultada indemnización de guerra: el préstamo de 200.000 £ recibido de Inglaterra debió saldarse con refinanciaciones llevando la suma a 3.220.000 £... En fechas recientes, la presidenta argentina Cristina Fernández...calificò a la Triple Alianza como una Triple Traición a los intereses de Latinoamérica frente a los imperialismos" (Wikipedia)
.............................................................
Boliviako aldapen ondotik, 900 kilometro inguruko lautadak zeharkatu behar izan ditut hona iristeko. Boliviako Villamontes herritik Paraguaiko mugara 160ren bat kilometro dago, ia lauak, eta mugatik Asunciòn-era aldapa ziztrin bat ere ez dut aurkitu bidean. Chaco Handia da eskualde hori, inguru gutxi populatua, "infernu berdea" ezizenarekin ere ezaguna: altuera gutxiko baso itxiak iparraldean eta hegoaldean abelgorria hazteko belardi amaigabeak eta palmondo sailak; denean, han eta hemen, palo borracho deritzon zuhaitz sabel handiaren aleak.
Zentzu guztietan perfil bajoko hiria da (erdialdeko auzoez ari naiz beti "hiria" esaten dudanean, ia ez dut besterik ezagutu). Eraikin gehienak -gustu txarreko dorre garai batzuk kenduta- txikiak dira, bi edo hiru alturatakoak gehienez, eta antigoaleko etxe ugari dago tartean, estilo neokolonial edo neoklasikokoak, polit askoak. Erdialde historikoa Paraguai ibaiak egiten duen badia baten aldamanean dago. Han fundatu zen Asunción eta han daude, gaur egun, bere eraikin enblematikoenak, hiriburu honetara inguratzen garen turista apurrontzat derrigorrezko bisita direnak: lehendakariaren jauregia, kabildoa, katedrala, parlamentua... Handik ibili nintzen atzo eta baita herenegun ere. Gauza batek eman zidan atentzioa, gauza bitxi batek. Paraguaiko botere gorenen sinbolo eta egoitza diren etxe agurgarri horien ondo-ondoan, ibaira bitartean dagoen zerrenda estuan, txabola-auzo bat kokatzen da, Chacarita. Palacio Legislativoko eraikin moderno eta distiratsuko eskalinata nagusitik ehun metro eskasera, parke txiki baten bestaldean, uralitaz eta ohol pusketaz egindako lehen etxetxoak altxatzen dira. Jauregiko harmailadi horretatik jeisten diren gizon eta emakumeek horixe ikusiko dute aurrez aurre, ezin beste nonbaitera begiratu; eta kalea zapaldu eta haien auto dotoreetan sartu baino lehen, daitekeena da haur zapata-garbitzaileren bat edo beste haien aurretik igarotzea - bizkarretik zintzilik, egurrezko kutxatxoan, lanerako tresnak-; eta daitekeena da, haruntzaxeago, auzoaren sarreran -zaldi gaineko gerlari ezpatadun harroaren estatua inguruan- kometak airean darabilzkiten haurren algarak ere haienganaino iristea. Ezin esan, beraz, herri honetan klasismorik dagoenik, ez behinik-behin gizarte-klaseen arteko distantzia handirik. Non topatu daitezke, bestela, jende umilena eta gorena hain batera, hain hurbil eta elkarturik? Toki gutxitan, nire ustez. Harmonia inork hautsi ez dezan legearen zaintzailerik ez da falta inguruotan. Poliziaren presentzia nabaria da baina ez hainbeste armena. Giroa lasaia da, ez da igertzen tentsiorik.
.............................................................
Ez dakit aingeru goardakorik dagoen ala ez, baina baldin badago zor batzuk ditut nik berarekin. Libratu nau ataka gaizto batzuetatik. Azkena Asunciónera sartu nintzen goiz eguzkitsuan bertan. Hiriko sarrera zen eta lasai nindoan ni bazterbidetik, eskuma-eskumatik. Halako batean, abiadan doazen pneumatikoek bat-batean frenatzean ateratzen duten deiadar luze eta agonikoa aditu nuen, ezin ozenago, nire atzean. Deiadar horren larritasuna arimaren azken zirrikituraino iristen da eta segundu batez ez dakizu ondoren zer etorriko den. Oraingoan ezer ez, ez zen ezer gertatu. Errepidetik baztertzen nintzenarekin batera, burua apur bat jiratu eta begi izkinarekin autoa ikusi nuen atzean, nire ondo-ondoan, ia geldirik. Nolatan ez ninduen ikusi ez dakit, baina ia aurrean eraman ninduela bai. Bihotza taupadaka hasi zitzaidan, bularretik irten beharrean, eta uste dut autoko gidariarena ere ez zebilela nirea baino lasaiago. Aurrera jarraitu zuen poliki-poliki, zer egin ondo jakingo ez balu bezala. Bere onera etorri zenean abiada azkartu eta trafikoaren erdian galdu zen. Orduan abiatu nintzen ni ere.
.....................................................................
Larunbatero udalak ikuskizunak eta musika emanaldiak antolatzen ditu erdialdeko enparantzetan. Hantxe izan naiz lehentxoago. Neska gazte batek harpa nola jotzen zuen ikustera gelditu naiz. Txundituta utzi nau, ez nekien musika-tresna horretatik halako doinu eta soinu goxoak atera zitezkeenik! Ederra!!
.....................................................................
Paraguai. Hegoamerikako azken herrialdea, inor txundituko duen edertasun apartekorik gabea, nazioarteko paisaian harri koskor bat baino gutxiago nabarmentzen dena, kontinente honetara etortzen garen bidaiariok ia beti ahaztua. Eduardo Galeanok, ordea, maiz aipatzen du bere liburuetan. Berak dioenez, XIX. mendean herri "gris" hau exenplu bat zen. Garapen ekonomikorako eredu propio eta independente baten oinarriak jarriak zituen eta Hegoamerikako herririk aurreratuenetakoa zen.
"La primera línea ferroviaria, los primeros telégrafos y la primera fundición de hierro de toda Sudamérica eran instalados en las ciudades de Asunción e Ybycu'i, mientras que el primer buque hecho en Latinoamérica y uno de los primeros del continente, el "Yporã", con una fornida coraza de acero, era botado en los astilleros de Asunción. Semanas antes de la muerte de Carlos Antonio López (presidente paraguayo entre 1844 y 1862), el Paraguay era un país sin desempleados. La educación era obligatoria y gratuita con casi 30.000 niños en las escuelas (resultado obtenido en menos de 15 años). Las industrias textiles, siderúrgicas y de la construcción empezaban a dar sus primeros pasos, favorecidas por las políticas proteccionistas implementadas en su favor. Todo indicaba que el Paraguay se convertiría en un punto de referencia en la economía de los países del Nuevo Mundo." (Wikipedia)
Atrebentzia hori, ordea, oso garesti ordaindu zuen. Inglaterrak finantziatuta, Brasilek, Argentinak eta Uruguaik gerra deklaratu zioten (Guerra de la Triple Alianza, Aliantza Hirukoitzaren Gerra, 1864-1870). Gerra hori amaitu zenean Paraguai guztiz suntsituta zegoen, esperientzia eta eredu arrakastatsu haiek hilik, eta haiekin batera Paraguaiko gizonezkoen % 80 edo % 90 ere bai.
"Existen varias teorías respecto de los detonantes de la guerra. En esencia, el revisionismo argentino y la visión tradicional paraguaya atribuyen un rol preponderante a los intereses del Imperio Británico. La visión alternativa pone el acento en la agresiva política del mariscal Solano López (presidente paraguayo) respecto de los asuntos rioplatenses...La financiación de la guerra la obtuvieron mediante las casas de empréstitos británicos, que veían conveniente el conflicto contra Paraguay, uno de los pocos países que no había caído en su tutela económica. El proteccionismo le produjo al Paraguay un gran desarrollo económico en comparación con otros estados sudamericanos.
La guerra terminó —en el combate de Cerro Corá— con una derrota total de Paraguay, que conllevó incluso un desastre demográfico: la población del país, aproximadamente 1.525.000 personas antes de la guerra, fue reducida a unos 221.000 luego de ella (1871), de los que solamente unos 28.000 eran hombres. Según otras fuentes, murieron cinco sextas partes de su población. Otros historiadores, como el argentino Felipe Pigna, ajustan estas cifras a 1.300.000 habitantes antes de la guerra, quedando reducida a 300.000 después de la misma, la mayoría sólo niños y mujeres.
Paraguay perdió gran parte de su territorio (169.174 km²) y fue obligado a pagar una abultada indemnización de guerra: el préstamo de 200.000 £ recibido de Inglaterra debió saldarse con refinanciaciones llevando la suma a 3.220.000 £... En fechas recientes, la presidenta argentina Cristina Fernández...calificò a la Triple Alianza como una Triple Traición a los intereses de Latinoamérica frente a los imperialismos" (Wikipedia)
.............................................................
Boliviako aldapen ondotik, 900 kilometro inguruko lautadak zeharkatu behar izan ditut hona iristeko. Boliviako Villamontes herritik Paraguaiko mugara 160ren bat kilometro dago, ia lauak, eta mugatik Asunciòn-era aldapa ziztrin bat ere ez dut aurkitu bidean. Chaco Handia da eskualde hori, inguru gutxi populatua, "infernu berdea" ezizenarekin ere ezaguna: altuera gutxiko baso itxiak iparraldean eta hegoaldean abelgorria hazteko belardi amaigabeak eta palmondo sailak; denean, han eta hemen, palo borracho deritzon zuhaitz sabel handiaren aleak.
Kolono menoniten bizilekua ere bada Chaco Handia.
Lehenak Kanadatik eta Errusiatik iritsi ziren 1920ko urteetan, eta eremu latz
eta ia huts haietan kokatu ziren, koloniak sortu eta lurra lantzeari ekin. Gaur
komunidade txikiak eta aberatsak dira kolonia haiek. Paraguaiko
esne-produkzioaren %70 haiek ekoizten omen dute. Herri menonita bat bisitatu
dut, Neuland izenekoa. Alemanaren dialekto zahar bat hitz egiten dute oraindik,
eta, Bolivian ez bezala -eta nik espero nuenaz bestera- aurrerapen
tegnologikoei ez diete uko egiten.
Chaco, beste gerra handi eta odoltsu baten
eszenatokia izan zen 1932tik 1935era: Chaco-ko Gerra, Paraguai eta Boliviaren artekoa, han ziren
balizko petrolio-hobiez jabetu nahiak piztutakoa. Paraguai garaitu zen, nahiz
eta armada txikiagoa eta gizon gutxiago eduki, eta areago sendotu zuen,
hartara, etsai gogorra izateko lehendik ere hartua zuen fama.
Paraguaira sartu eta lehen gaua Fortin Infante Rivarolan pasa nuen, dozena erdi bat gizonez osatutako urrutiko destakamentu militar batean, muga ondoan. Uste dut bazter apartatu hartako egunen eta asteen monotonia oso gertaera gutxik apurtzen dutela, eta soldadu haiek ondo baino hobeto hartu ninduten. Sarrera ona izan zen eta paraguaiar askorenak diren ohitura eta ezaugarri batzuk lehen une hartan ezagutu nituen: jakin nuen, esaterako, matea erruz edaten dutela haiek ere (hotza baina, Tererè du izena), boleibol zaleak direla, eta jatortasunarekin batera autokonfiantza erakusten dutela izakeran, eta baita halako seriotasun duin bat ere. Beste zerbaitetaz ere konturatu nintzen Infante Rivarolan. Lehen esan dut ezer nabarmen edo deigarririk ez dagoela herri honetan, eta ez da egia. Bi gauza daukate Hegoamerikan salbuespen direnak: harpa musika-tresna (ez, halako zaletasunik ez zeukaten destakamentu militar hartan...) eta homogeneotasun linguistiko-kultural handia, edo beste hitz batekin esanda, elebitasuna. Ia denek dakite ondo guaranieraz eta gazteleraz, eta Asuncion-etik kanpo badirudi guaraniera dela lehen hizkuntza, ahozko komunikazioan behintzat gehienek lehenesten dutena. Zer da harrigarria? Elebitasun orokor hori batetik eta, bestetik, guaraniera ez dagoela hemen markatua, ez dela indigena edo nekazari pobreen hizkuntza, bazterreko eta baztertuen hizkuntza, baizik eta guztiena (izan ere, Paraguaiko biztanle -eta beraz guarani-hiztun- gehienak ez dira guarani etniakoak. Rostro palidoak dira hemen ere nagusi). Ez dakit prestigioaren balantzan ze pisu edukiko duen hizkuntza bakoitzak (arlo formal eta jasoagoetan gaztelera da nagusi) baina garbi dago guaranieraz egitea ez dela lotsagarria eta gainera arlo ez-formaletan gain hartzen diola gaztelaniari (Asunción-en ez dago hori hain garbi. Esan didatenez guaraniera eta gazteleraren arteko hizkuntza nahastu bat, jopara izenekoa, oso zabalduta dago).
Paraguaira sartu eta lehen gaua Fortin Infante Rivarolan pasa nuen, dozena erdi bat gizonez osatutako urrutiko destakamentu militar batean, muga ondoan. Uste dut bazter apartatu hartako egunen eta asteen monotonia oso gertaera gutxik apurtzen dutela, eta soldadu haiek ondo baino hobeto hartu ninduten. Sarrera ona izan zen eta paraguaiar askorenak diren ohitura eta ezaugarri batzuk lehen une hartan ezagutu nituen: jakin nuen, esaterako, matea erruz edaten dutela haiek ere (hotza baina, Tererè du izena), boleibol zaleak direla, eta jatortasunarekin batera autokonfiantza erakusten dutela izakeran, eta baita halako seriotasun duin bat ere. Beste zerbaitetaz ere konturatu nintzen Infante Rivarolan. Lehen esan dut ezer nabarmen edo deigarririk ez dagoela herri honetan, eta ez da egia. Bi gauza daukate Hegoamerikan salbuespen direnak: harpa musika-tresna (ez, halako zaletasunik ez zeukaten destakamentu militar hartan...) eta homogeneotasun linguistiko-kultural handia, edo beste hitz batekin esanda, elebitasuna. Ia denek dakite ondo guaranieraz eta gazteleraz, eta Asuncion-etik kanpo badirudi guaraniera dela lehen hizkuntza, ahozko komunikazioan behintzat gehienek lehenesten dutena. Zer da harrigarria? Elebitasun orokor hori batetik eta, bestetik, guaraniera ez dagoela hemen markatua, ez dela indigena edo nekazari pobreen hizkuntza, bazterreko eta baztertuen hizkuntza, baizik eta guztiena (izan ere, Paraguaiko biztanle -eta beraz guarani-hiztun- gehienak ez dira guarani etniakoak. Rostro palidoak dira hemen ere nagusi). Ez dakit prestigioaren balantzan ze pisu edukiko duen hizkuntza bakoitzak (arlo formal eta jasoagoetan gaztelera da nagusi) baina garbi dago guaranieraz egitea ez dela lotsagarria eta gainera arlo ez-formaletan gain hartzen diola gaztelaniari (Asunción-en ez dago hori hain garbi. Esan didatenez guaraniera eta gazteleraren arteko hizkuntza nahastu bat, jopara izenekoa, oso zabalduta dago).
Infante Rivarolako militarrek nirekin gazteleraz egiten zuten eta bere artean -ni aurrean egon arren- guaranieraz beti. Haietan buru egiten zuen koronelak ere joera hori zeukan. Eta joera hori bera askotan errepikatua ikusi dut gero. Kanpin-denda jartzen ari nintzela, behin, haur talde bat inguratu eta galderak egin eta egin aritu zitzaizkidan, ni ia itotzeraino; bake pixka bat eman eta bere artean jarduten zutenean, beti guaranieraz. Eta beste batean ez haurrak eta ez militarrak baizik eta injineruak! Colon baino lehenagoko hizkuntza bat ahoan nork eta halako jende printzipalak! Zalantzarik ez izan: kontinente honetan hori bakarrik Paraguain gerta daiteke.
....................................................................
Harparen musika, elebitasuna, jende jatorra baina aukeran serioso samarra, jesuiten misioak hegoaldean eta desertu berde bat iparraldean... emozio gogorrik ez, beraz, Paraguain. Ez bidaiarien grinak pizteko adinakorik. Rara avis gara beste zereginik gabe hemen gabiltzan kanpotarrok.
Asunción-etik abiatzen naizenean hegoaldera joko dut eta han dagoen Encarnación hiritik sartu Argentinara. Mugaren bi aldeetan antzinako hiri jesuitikoen hondarrak daude eta haiei ere bisitatxo bat egin nahi diet, aurrera, Uruguai aldera, jarraitu baino lehen.
Penaz esango diot agur hiri honi ere. Lo egiteko toki ona aurkitua nuen (Residencial Itaipùa, Fulgencio Moreno 943 c/EE.UU), jatetxe ona ere bai kantoiaren bueltan (Good Morfi) eta auzokoen artean adiskideak egiten hasia nintzen. Asuncion bihotzekoa: noiz ikusiko ote zaitut hurrena?!
